მაკაროვი პარაბელუმის ვაზნაზე (9х19)

რამოდენიმე წელია რაც ვაგროვებ ინფორმაციას ერთერთ ყველაზე იშვიათ მაკაროვის პისტოლეტზე, რომელიც გათვლილია 9х19 Parabellum (9mm Luger) ვაზნაზე. იგი მასიურად არ გამოსულა და შესაბამისად ინფორმაცია მის შესახებ თითქმის არ მოიპოვება. აღნიშნულ სტატიაში შევეცდები გადმოგცეთ ის მცირედი ინფორმაცია რასაც ვფლობ ამ „უზარო“ ქმნილებაზე და მოგაწოდოთ ჩემი შეხედულება.

 

პირველ რიგში მინდა განვმარტო თუ რატომ მოვიხსენიე 9х19მმ-ან პარაბელუმის ვაზნაზე გათვლილი მაკაროვის პისტოლეტი „უაზროდ“.  რათქმაუნდა ის რომ პისტოლეტიდან შესაძლებელია 9х19 პარაბელუმის ვაზნების სროლა, ძალიან კარგია, მაგრამ საქმე მდგომარეობს იმაში, რომ მაკაროვის პისტოლეტის სქემა ეფუძნება თავისუფალი საკეტის პრინციპს, რაც უკვე არათავსებადს ხდის ისეთი სიმძლავრის მქონე ვაზნებზე მუშაობას, როგორიც გააჩნია პარაბელუმის 9მმ-ან ვაზნას (9х19).

მაკაროვის სტანდარტული ვაზნა 9x18 ფაქტიურად  არის მაქსიმალური სიმძლავრის მქონე ვაზნა, რომლის გამოყენებაც შესაძლებელია თავისუფალი საკიტის სქემაზე დაფუძნებულ პისტოლეტში. 80-ან წლებში რუსები მიხვდნენ რომ მაკაროვის ვაზნა უძლური იყო სხვადასხვა ჯავშანჟილეტების წინააღმდეგ (ანუ არ ჰქონდა მაღალი პენეტრაცია) და არც შემაჩერებელი მოქმედებით გამოირჩევოდა. სწორედ ამიტომ მოახდინეს ახალი პროგრამის წამოწყება, რომლის ფარგლებშიც შემუშავებულ იქნა გაძლიერებული (მაღალიმპულსური) მაკაროვის ვაზნები და მოდერნიზირებული მაკაროვის პისტოლეტი «ПММ». კონკრეტულად რაში მდგომარეობდა გაუმჯობესება და რა მონაცემებს ფლობდა ახალი ვაზნა, ჩვენ უკვე დავწერეთ სტატიაში  [ყველაფერი მაკაროვის ვაზნების შესახებ], ამიტომ აქ აღარ განვიხილავთ ამ თემას.

მაკაროვის ახალი ვაზნა (9х18ПММ) ენერგიით თითქმის უტოლდებოდა 9х19 კალიბრის პარაბელუმის ვაზნას. ПММ-ის მოქმედების პრინციპი ისევ იგივე თავისუფალ საკეტზე მუშაობდა და სწორედ ამან გამოიწვია მოდერნიზირებული პისტოლეტების მწყობრიდან გამოსვლა. მარტივად რომ ვთქვათ მოდერნზირებული მაკაროვის შექმნის პროექტი ჩავარდა. შემდგომ კი რუსებმა გადაწყვიტეს მოდერნიზირებული მაკაროვის პისტოლეტი გამოეშვათ 9х19 ვაზნაზე რაც ტექნიკური თვალსაზრისით არანაირად არაა გამართლებული.

ისტორიას რომ გადავხედოთ ჯერ კიდევ 1910 წელს  გერმანულმა დრეიზეს იარაღის ფაბრიკამ (Waffenfabrik von Dreyse) და ფაბრიკა RMM- მა (Rheinische Metallwaren & Maschinenfabrik) ლუის შმაიზერთან (Louis Schmeisser) თანამშრომლობით შექმნეს პისტოლეტი Dreyse 1910, (მისი წარმოება დაიწყო 1912 წელს ამიტომ ხშირად М1912-საც უწოდებენ) რომელიც გათვლილი იყო 9х19 Parabellum-ის ვაზნებზე და მუშაობდა თავისუფალი საკეტის პრინციპით.

პისტოლეტი ვერ უძლებდა ძლიერი ვაზნის იმპულსს და დატვირთვას, რასაც ხშირად ახლავდა შეფერხებები, საკეტის გაჭედვა უკანა პოზიციაში და პისტოლეტის მწყობრიდან გამოსვლა. კონსტრუქტორები მალევე მიხვდნენ, რომ არ შეიძლებოდა ასეთ ძლიერ ვაზნაზე გათვლილ პისტოლეტში თავისუფალი საკეტის პრინციპის გამოყენება და შეწყვიტეს მისი წარმოება. 

ოთხი წლის შემდეგ 1914 წელს ვალტერის ფაბრიკაში შეეცადნენ მათი პოპულარული მეოთხე მოდელის (Walther modell 4) ბაზაზე შეექმნათ სრულფასოვანი საარმიო პისტოლეტი, რომელიც გათვლილი იქნებოდა 9х19 Parabellum-ის ვაზნებზე. ველოსიპედის ახლიდან გამოგონების ნაცვლად იარაღის შემქმნელებმა გაზარდეს მეოთხე მოდელის გაბარიტები, დაამძიმეს დამაბრუნებელი ზამბარა და მუშაობის პრინციპი დატოვეს ისევ თავისუფალი საკეტი, როგორც გააჩნდა მეოთხე მოდელს.

ასე შექმნეს ვალტერის მეექვსე მოდელი (Walther modell 6). პირველი პარტია დამზადდა 1915 წელს და გამოცდებისთანავე ნათელი გახდა, რომ დაიწყო პისტოლეტის ჩარჩოს დაზიანება, ხშირად საკეტი იჭედებოდა უკიდურეს უკანა პოზიციაში. ერთი წლის შემდეგ (1916 წელს) პროექტი დაიხურა, ხოლო ვალტერის მეექვსე მოდელი სულ დამზადებულ იქნა 1000 ცალ ეგზემპლარამდე.
30-ანი წლების დასაწყისში ვალტერის ფაბრიკაში კვლავ სცადეს შეექმნათ საარმიო პისტოლეტი 9x19 პარაბელუმის ვაზნაზე. ამ პერიოდში უკვე დიდი პოპულარულობით სარგებლობდა მათი 7,65მმ-ანი საპოლიციო მოდელი "Walther PP".
 

 9x19 პარაბელუმის ვაზნაზე გათვლილი "Walther MP" (Military Pistole)

შესაბამისად გაზარდეს მოდელ "PP"-ს გაბარიტები და დაამზადეს 9x19 პარაბელუმის ვაზნაზე გათვლილი ახალი პისტოლეტი "Walther MP" (Military Pistole) (თანამედროვე ლიტერატურაში ამ მოდელს ხშირად მოიხსენიებენ, როგორც "MP-PP"),  რომელიც ისევ თავისუფალი საკეტით და უძრავი ლულით მუშაობდა. საბოლოოდ 9x19 პარაბელუმის ვაზნაზე თავისუფალი საკეტის მქონე პისტოლეტის შექმნის ეს მცდელობაც კრახით დასრულდა, ხოლო ვალტერის ფაბრიკაში  მიხვდნენ, რომ სხვა გზით უნდა წასულიყვნენ და შეექმნათ მოძრავი ლულის სქემაზე დაფუძნებული პისტოლეტი.
 
ძლიერ 9x19 ვაზნაზე გათვლილი თავისუფალი საკეტის მქონე პისტოლეტების შექმნის უშედეგო მცდელობებს  მოჰყვა აგრეთვე პროგრამა “ULTRA”-ს წამოწყება, რომელიც მიზნად ისახავდა შეექმნათ ისეთი ვაზნა, რომლის გამოყენებაც შესაძლებელი იქნებოდა თავისუფალი საკეტის მქონე პისტოლეტებში და რაც მთავარია ახალი ვაზნა უნდა ყოფილიყო უფრო ძლიერი, ვიდრე 9х17მმ-ანი ბრაუნინგის მოკლე ვაზნა (ე.წ. „კურცი“) და უფრო სუსტი ვიდრე პარაბელუმის 9х19მმ-ანი ვაზნა. პროექტ „ULTRA“-ში ჩაერთო ვაზნების და იარაღის მწარმოებელი გერმანული კომპანია გეკო „GECO - Genschow & Co“ და საბოლოოდ შეიქმნა ვაზნა “9х18 Ultra”, რომლის საფუძველზეც რუსებმა შექმნეს თავიანთი მაკაროვის ვაზნა “9х18 ПМ”.

მიუხედავად გერმანელების უშედეგო მცდელობისა, რუსებმა არ გაითვალისწინეს მათი გამოცდილება და არც მოდერნიზირებული მაკაროვის პისტოლეტის და მისი ვაზნის (ПММ ინდექსი 57-Н-181 CM) ჩავარდნილი პროექტი. მათ 90-ან წლებში შექმნეს მაკაროვის პისტოლეტი, რომელიც განკუთვნილი იყო 9х19 Parabellum-ის ვაზნების გამოსაყენებლად. პისტოლეტის შემუშავებას ხელმძღვანელობდა პ.ივშინი (П.Ившин), რომელმაც საპროექტო ნახაზები წარმოადგინა 1993 წელს, ხოლო მათი დამზადება მოგვიანებით მოხდა იჟევსკის ფაბრიკაში. რათქმაუნდა პირველივე გამოცდებისას პარაბელუმის ვაზნებზე გათვლილმა პისტოლეტმა აჩვენა საშინელი საიმედოობა. მიზეზი აქაც იგივე გახლდათ, თავისუფალი საკეტი, რომელიც მარტივად რომ ვთქვათ „არ ძმაკაცობს“ 9х19 პარაბელუმის ვაზნასთან.  იჟევსკი შეეცადა პისტოლეტი კომერციული კუთხით გაეპიარებინა და გამოეშვა ბაზარზე. კომერციულ ვარიანტს თავდაპირველად მიენიჭა სახელწოდება „ИЖ-70-400“, ხოლო შემდგომ დამზადდა მისი საექსპორტო ვარიანტი „Иж-70-19А“. აღნიშნული პისტოლეტი წარმოადგენდა მოდერნიზირებული მაკაროვის ПММ კლონს, რომელიც გათვლილი იყო 9х19 პარაბელუმის ვაზნებზე და მასში გამოიყენებოდა 8 ვაზნიანი სავაზნე კოლოფები (მჭიდები). სტანდარტული მაკაროვის პისტოლეტისგან იგი განსხვავდებოდა უფრო დაკუთხული ფორმის საკეტ-გარსაცმით (ზუსტად ასეთივე საკეტ-გარსაცმი გააჩნდა მოდერნიზირებულ მაკაროვს “ПММ”).  გარდა აღნიშნულისა, საკეტი დამძიმებულ იქნა 30 გრამით და ასევე შეცვლილ იქნა ლულაზე ჩამოცმული დამაბრუნებელი ზამბარა, რომელიც გახდა უფრო ხისტი (ძლიერი). იმისათვის, რომ არ მომხდარიყო საკეტის ნაადრევი გახსნა, ლულის სავაზნე აღჭურვილი იყო რგოლისებური ჭრილებით, რაც გასროლისას უზრუნველყოფდა მასრის გაბერვას და ექსტრაქციისას ზრდიდა ხახუნის ძალას მასრასა და სავაზნეს შორის. აღნიშნულის წყალობით ხდებოდა  საკეტის გახსნის პროცესის გახანგრძლივება, რათა ტყვიას მოესწრო ლულის დატოვება. იგივე პრინციპზე ჩვენ ვსაუბრობდით სტატიაში ["რთული" ჯიბის პისტოლეტი Mann 1920/21]

რუსების შემთხვევაში მაკაროვის პისტოლეტის დამზადება 9х19 პარაბელუმის ვაზნაზე, სავარაუდოდ მთლიანად კომერციულ გათვლას ატარებს, რადგანაც იგი არ შექმნილა საარმიოდ ან საპოლიციოდ. მისი შექმნის მთავარი მამოძრავებელი ძალა იყო მაკაროვის პისტოლეტის ადაპტირება პოპულარულ ვაზნაზე და შემდგომ ექსპორტზე გატანა, რაც იჟევსკის  ფაბრიკის გაყიდვების გაზრდისთვის გაკეთდა.

პისტოლეტის გამოშვების ზუსტი თარიღი და რაოდენობა არ არის ცნობილი, ვარაუდობენ, რომ იგი მცირე პარტიის სახით მზადდებოდა 94-96 წლებში. ვინაიდან პისტოლეტი განკუთვნილი იყო საექსპორტოდ, მასზე არსებული წარწერები (მარკირება) ხდებოდა ინგლისური ტექსტით. კერძოდ: საკეტ-გარსაცმზე მარცხენა მხრიდან დატანილი იყო წარწერა „IJ70-19A“, „Made in RUSSIA“, „by IMEZ“, ხოლო მარჯვენა მხარეს კი „Cal. 9mm Para“.

რამდენადაც ფოტოებიდან ჩანს, პისტოლეტს გააჩნია როგორც სიმაღლეში, ასევე გვერდით რეგულირებადი სამიზნე მოწყობილობა, რომლის დანიშნულებაც არის ის, რომ პისტოლეტს მიენიჭოს სპორტული პისტოლეტის კვალიფიკაცია. ვინაიდან აშშ-ში აკრძალულია რუსეთიდან საბრძოლო იარაღის შეტანა, რუსები შეეცადნენ კანონის გვერდის ავლის მიზნით პისტოლეტისთვის მიენიჭებინათ სპორტულ-სავარჯიშო იარაღის სტატუსი. რუსულ ფორუმებს თუ გადავხედავთ, არის საუბარი, რომ დამზადებული პისტოლეტების მცირე პარტიიდან, უმეტესობა სწორედ აშშ-ში გავიდა ექსპორტზე, თუმცა ოფიციალური ცნობები ამის შესახებ ვერ მოვიძიე.

ერთერთ ფორუმზე (თუ სწორად მახსოვს ამერიკელი ეროვნების) წევრი წერდა, რომ მას პირადად ჰქონია შეხება პარაბელუმის ვაზნებზე გათვლილ მაკაროვის პისტოლეტთან და ლულის სავაზნეში არსებული ღარები, რომელიც საკეტის ნაადრევი გახსნის საწინააღმდეგოდაა შექმნილი, იმდენად ახდენდა მასრების დეფორმირებას, რომ შეუძლებელი იყო მისი ახლიდან გადატენვა (რელოადინგი), ხოლო ხშირ შემთხვევაში კი მასრები საერთოდ იხევოდა ან იბზარებოდა. გარდა ზემოაღნიშნულისა გამოხმაურებები იყო პისტოლეტის უკუცემაზე, რომელიც ფაქტიურად გაუსაძლისია.

რუსების ეს წამოწყება ბულგარელმა კოლეგებმაც მოიწონეს და მცირე პარტიით მათაც გამოუშვეს პარაბელუმის (9х19)  ვაზნებზე გათვლილი მაკაროვის პისტოლეტი სახელწოდებით „Arsenal P-M01 9х19“.

ფაქტი ერთია, რომ 9х19 Parabellum-ის ვაზნის გამოყენება სრულიად თავისუფალ საკეტიან პისტოლეტებში არაა გამართლებული, რადგანაც მისი იმპულსი არ იძლევა ამის საშუალებას. პისტოლეტ-ტყვიამფრქვევებში აღნიშნული პრობლემა მოგვარებულია, რადგანაც იარაღის გაბარიტები, პისტოლეტისგან განსხვავებით უფრო დიდია, შესაბამისად საკეტიც უფრო მძიმე და მასიურია. ამავდროულად შესაძლებელია უფრო ძლიერი დამაბრუნებელი ზამბარის გამოყენებაც.
რედაქტირება (13.08.2016)
ბუნებაში არსებობს რამოდენიმე წარმატებული პისტოლეტი, რომელიც 9x19 Parabellum ვაზნაზეა გათვლილი და ამავდროულად თავისუფალ საკეტს იყენებს. მაგალითად ერთერთ ასეთ ეგზემპლარს წარმოადგენს ესპანური ASTRA 600 და მისი წინამორბედი ASTRA 400, რომელიც 9x23 Largo ტიპის ვაზნების გარდა ასევე ისვრის 9x19 და 9mm Steyr  ვაზნას. ასევე თავისუფალი საკეტის პრინციპით მუშაობს იტალიური BERETTA M1915, რომელიც გათვლილია 9x19 Glisenti ტიპის ვაზნაზე. მართალია ეს ვაზნა ოდნავ სუსტია 9x19 Parabellum -ის ვაზნაზე. ჩემი აზრით წარმატებულ პისტოლეტად შეიძლება ჩაითვაოს ასევე თავისუფალი საკეტის პრინციპით მომუშავე გერმანული H&K VP70M და H&K VP70Z.