გურევიჩის წყლიანი ვაზნები

ჩვენს ბლოგზე გამოქვეყნებულ სტატიაში [ამერიკული პროგრამა“Whisper”] ავღნიშნეთ, რომ არსებობს მასრებში დენთის აირების გადაკეტვის ჰიდრავლიკურ-სითხიანი სისტემა. ამ სტატიაში შევეცდები მოგაწოდოთ ინფორმაცია სწორედ ამ კატეგორიის რამოდენიმე საცდელ ვაზნებზე.

ყველაზე ადრეული ჰიდრავლიკურ-სითხიანი ჩუმი ვაზნა ამერიკის შეერთებულ შტატებში დაპატენტებულია ნომრით 692,819 (პატენტი თარიღდება 1902 წლის 11 თებერვალი). მის შემქმნელად მოხსენიებულია Bissell-ი (ჯოზეფ ე. ბისელი). ამ ეტაპზე უცნობია მოხდა თუ არა ვაზნების ოფიციალური გამოცდა, ან დამზადდა თუ არა იგი საერთოდ. ერთადერთი ჩანაწერი მის შესახებ რომელიც მე შემხვედრია გაკეთებულა 1999 წელს გამოცემულ IAA-(International Ammunition Association) ჟურნალში, სადაც ვაზნის შექმნის დრო თარიღდება 1900 წლით.

Bissell-ის საპატენტო ცნობიდან ამოღებული ნახაზები

Bissell-ის ვაზნის აგებულება იყო შემდეგი სახის, მასრაში მოთავსებული იყო დენთის მცირე მუხტი, შემდეგ მეტალის პატარა დგუში, დგუშის შემდეგ მასრის მთელი მოცულობა სავსე იყო სითხით და შემდეგ მასრის ყელში ჩამაგრებული იყო ტყვია. გასროლისას დენთი უბიძგებდა დგუშს, დგუში კი უბიძგებდა სითხეს, სითხე ახდენდა ტყვიის ამოგდებას მასრის ყელიდან და უზრუნველყოფდა მის გადაადგილებას იარაღის ლულაში. მეტალის მოკლე დგუში კი იჭედებოდა მასრის ყელში და ახდენდა დენთის აირების გადაკეტვას. შესაბამისად გასროლა გამოდიოდა ჩუმი, უკვამლო და ალისგარეშე. მარტივად რომ შევხედოთ ამ სისტემას იგი მუშაობს, როგორც სამედიცინო შპრიცი. იმ პერიოდში არ არსებობდა რაიმე დახვეწილი ტექნოლოგიები, რისი მეშვეობითაც დაამზადებდნენ ასეთ ვაზნებს. სწორედ ამიტომ არ გამახვილებულა მასზე ყურადღება და მივიწყებულ იქნა.

პირველი მსოფლიო ომის დასრულების შემდგომ რუსეთში დადგა ისეთი იარაღის საჭიროება, რომლის გასროლაც არ იქნებოდა შესამჩნევი, ანუ იარაღს  არ უნდა ჰქონოდა გასროლის ხმა, კვამლი და ლულიდან გამოვარდნილი ალი. ამ პერიოდში რუსეთის შეიარაღებაში იყო ორი ძირითადი ცეცხლსასროლი იარაღი:  ნაგანის 1895 წლის რევოლვერი და მოსინის 1891 წლის შაშხანა. შესაბამისად იდეების გენერირება ხდებოდა ზუსტად ამ ორი იარაღის გარშემო.

1929 წელს რუსმა ძმებმა ვ.გ და ი.გ. მიტინებმა (В.Г.  И.Г. Митин) ნაგანის 1895წლის მოდელის რევოლვერისათვის შექმნეს სპეციალური მაყუჩი, რომელსაც შემოკლებით უწოდეს „БраМит“ – (Братья Митины). მოგვიანებით ძმები მიტინების მიერ შეიქმნა აგრეთვე მოსინის შაშხანისთვის განკუთვნილი მაყუჩიც. ძმები მიტინების მაყუჩები სწრაფად განიცდიდნენ სხვადასხვა გადამუშავებებს და იხვეწებოდნენ. ბრამიტით აღჭურვილი ნაგანის რევოლვერებისთვის შეიქმნა აგრეთვე სპეციალური ვაზნები, რომელიც იყო დამძიმებული წვეტიანი ტყვიით.

თავის დანიშნულებას ბრამიტი ასრულებდა, მაგრამ ზრდიდა იარაღის წონას(მასას) და გაბარიტებს. გარდა ამისა სროლა მთლიანად ჩუმი არ იყო და მაინც ისმოდა გარკვეული ტკაცუნი. სწორედ ამიტომ სხვადასხვა კონსტრუქტორები მუშაობდნენ ჩუმი გასროლის ალტერნატიულ გზებზე. ერთერთი ასეთი კონსტრუქტორი იყო ქალაქ ტულის იარაღის ქარხნის თანამშრომელი ევგენი სამოილოვიჩ გურევიჩი (Евгений Самойлович Гуревич), რომელმაც სწორედ ჰიდრავლიკურ-სითხიანი რედუქტორის პრინციპი აირჩია. ანალოგიურ პრინციპზე მუშაობდა რუსეთში მანამდე შექმნილი საცდელ-ექსპერიმენტალური ნაღმტყორცნები. აქვე მინდა ავღნიშნო, რომ  გურევიჩი არის პირველი რუსული ვერტიკალური ორლულიანი სანადირო თოფის ავტორი.

ევგენი გურევიჩი (Евгений Самойлович Гуревич)

გურევიჩმა ექსპერიმენტალური ვაზნების კონსტრუირება დაიწყო მეორე მსოფლიო ომის დასაწყისში და 43 წელს უკვე მზად ჰქონდა ორი განსხვავებული კალიბრის ვაზნა. პირველი 6,5მმ-ანი ტყვიით, რომელსაც გააჩნდა 20კალიბრიანი სანადირო თოფის ვაზნის თითბერის მასრა ჩვეულებრივი კაფსულ-მაალებლით, ხოლო მეორე 5,6მმ-ანი  32 კალიბრიანი სანადირო თოფის ვაზნის ბიმეტალის მასრიანი და «Жевело»-ს ტიპის კაფსულ-მაალებლით. 

მარცხნივ სანადირო თოფის ვაზნის რუსული სტანდარტული კაფსულ-მაალებელი, მარჯვნივ კაფსულ მაალებელი «Жевело», რომელიც ასევე ხშირად გამოიყენებოდა სანადირო თოფის ვაზნებში

ვაზნები წარმოადგენდა შემდეგ მოწყობილობას: კაფსულიანი ცილინდრული მასრის ფსკერზე მოთავსებული იყო მცირე რაოდენობის უკვამლო დენთის მუხტი, რომელიც პიჟით გამოყოფილი იყო მასრის ძირითადი მოცულობისაგან. ძირითადი მოცულობითი სივრცე სავსე იყო წყლით. პიჟი შედგებოდა ორი წყვილი მუყაოს წრისაგან, რომლებიც ერთმანეთისგან გამოყოფილი იყო ფოლადის წრით (ფოლადის პიჟით). დენთის მხრიდან დამატებით იდო კიდევ ერთი მუყაოს საფენი, ხოლო წყლის მხარეს კი პიჟი დაფარული იყო პარაფინით (ცვილით), რათა წყალს არ დაესველებინა დენთის მუხტი. მასრის ტუჩთან მირჩილული იყო ლატუნის გადამბმელი შტუცერი ე.წ (Втулка), რომელშიც ჩამჯდარი იყო ტყვიისგან დამზადებული „საზარბაზნე სალაში“ (რუსულად Пушсало) ამოვლებული ტყვია, რათა გარეთ არ გამოეღწია წყალს. გარდა ამისა ტყვიაზე წასმული საზარბაზნე სალა იცავდა მას კოროზიისაგან. [საზარბაზნე სალა - საცხი (ПВК) არის საკონსერვაციო დამცავი, რომელიც შედგება პეტროლატუმითა და ცერაზინით შესქელებული ნავთობის ზეთისაგან. შეიცავს ანტიკოროზიულ შემადგენლობას. ძირითადი მახასიათებლები: მაღალი ადგეზიური და კონსერვაციული მოქმედება, წყალგამძლეობა. გამოიყენება მეტალის ნაკეთობების კოროზიისაგან დასაცავად, ხელს უშლის ჟანგვას].

ვაზნების დამუხტვა იყო საკმაოდ შრომატევადი და ხორცილდებოდა შემდგომი მეთოდით: კაფსულირებულ მასრაში იყრებოდა დენთის მუხტი,  რომელიც იხურებოდა პიჟებით, შემდგომ ისხმებოდა პარაფინი და ხდებოდა მასრაზე ლატუნის შტუცერის კალით მიჩრჩილვა, მასრაზე დარჩენილი ზედმეტი კალა იწმინდებოდა. მასრაში დარჩენილ თავისუფალ სივრცეში ხდებოდა წყლის ჩასხმა და საბოლოოდ იხურებოდა ტყვიის შტუცერში ჩასმით / ჩამაგრებით.

გურევიჩის ვაზნების მუშაობის პრინციპი

ვაზნის მოწყობილობა ეფუძნებოდა ჰიდრავლიკური რედუქტორის პრინციპს და დენთის გაფართოვების მოცულობით ცვლად-ჩაკეტილობას, რაც ჩუმ გასროლას განაპირობებდა. გასროლისას დენთის აირები წნევის მეშვეობით გადაადგილბდა პიჟს, რომელიც თავისთავად უბიძგებდა წყალს, წყალი კი ტყვიას. მიწოლილი წყლის ხარჯზე ტყვია გადაადგილდებოდა ლულაში, პიჟი მიაღწევდა მასრის ტუჩთან დამაგრებულ შტუცერთან და გადაკეტავდა დენთის აირებს, რომლებიც მოექცეოდნენ მასრის კორპუსში არსებულ მოცულობით ჩაკეტილობაში, რაც უზრუნველყოფდა უხმო (ჩუმ) და ალისგარეშე გასროლას.  ვაზნის სივრცეში მოთავსებული წყლის მოცულობა უტოლდებოდა იარაღის ლულის მოცულობას.

გურევიჩის ერთმუხტიანი პისტოლეტები "a"-6,5მმ-ანი პისტოლეტი მისი ვაზნით, "b"-5,6მმ-ანი პისტოლეტი მისი ვაზნით

საექსპერიმენტოდ დამზადებულ იქნა გურევიჩის ორ სხვადასხვა კალიბრის ვაზნაზე გათვლილი 5,6მმანი და 6,5მმ-ანი ერთმუხტიანი პისტოლეტები, რომელიც სანადირო თოფის პრინციპს იყენებდა.

ვაზნების გამოცდა გაიმართა 1943 წლის ნოემბერში სასროლო და სანაღმტყორცნო შეიარაღების  სამეცნიერო-კვლევით პოლიგონზე (აბრევიატურა  НИПСМВО - Научно-Исследовательский Полигон  Стрелкового и Минометного Вооружения).

გამოცდებმა აჩვენეს, რომ 6,5მმ კალიბრის ვაზნების ტყვიის საწყისი სიჩქარე მრყეობდა  189-დან 239 მ/წამამდე, ხოლო 5,6მმ-ანის 201-დან 222მ/წამამდე. შედარებისთვის ნაგან-ბრამიტიდან ნასროლი ტყვიის საწყისი სიჩქარე 278-293მ/წამს შეადგენდა. ვაზნის ტექნიკურ მახასიათებლებში და საგამოცდო დოკუმენტაციაში დაფიქსირდა საშუალო საწყისი სიჩქარე 222-230მ/წამი 6,5მმ-ანი ვაზნისათვის, ხოლო 214-222 მ/წამი 5,6მმ-ანი ვაზნისათვის.

გამოცდა სიზუსტეზე

გამომდინარე იქიდან, რომ საცდელი სროლებისას არ იყო დამზადებული ვაზნების დიდი რაოდენობა, სროლის სიბურჯღლე (შეჯგუფება) განისაზღვრებოდა სიმაღლეში და გვერდით გადახრის ალბათობით.

თავდაცვის სამინისტროს მთავარი სარაკეტო-საარტილერიო სამმართველოს (ГРАУ) მიერ შემოღებული იქნა იარაღის ვაზნების გამოცდის სპეციალური წესი, რომლის თანახმადაც საცდელი სროლებისას ტყვიის სამიზნედან გადახრის ალბათობას ზომავდნენ სამი ძირითადი პარამეტრით:

·         Вб - ტყვიბის დამიზნების ადგილიდან გადახრის ალბათობა გვერდით;

·         Вв -ტყვიების დამიზნების ადგილიდან გადახრის ალბათობა ზევით;

·         Вд - გადახრის ალბათობა შორ მანძილზე.

ვინაიდან ამ შემთხვევაში გამოცდა ეხებოდა მოკლელულიან იარაღს, რომელთა გამოყენებაც ხდებოდა მაქსიმუმ 20 მეტრზე, საცდელი სროლებისას ყურადღება მიენიჭა მხოლოდ ორ ძირითად პარამეტრს. კერძოდ: ტყვიის გადახრის ალბათობას გვერდით (Вб) და ტყვიის გადახრის ალბათობას სიმაღლეში (Вв).

საცდელი სროლა მიმდინარეობდა 15 მეტრ დისტანციაზე დამიზნებით და თითო სერიაში ხდებოდა 5ცალი ვაზნის გასროლა. სადაც გამოვლინდა შემდეგი შედეგები:

მოცემული ცხრილით თუ ვიმსჯელებთ ყველაზე კარგი შედეგი აჩვენა ნაგანის რევოლვერმა, რომელიც არ იყო აღჭურვილი ხმის ჩამხშობი მაყუჩით, შემდეგ მოდის გურევიჩის 5,6მმ-ან ვაზნაზე გათვლილი ერთმუხტიანი პისტოლეტი, შემდეგ კი გურევიჩის 6,5მმ-ან ვაზნაზე გათვლილი ერთმუხტიანი პისტოლეტი. ბრამიტის მოწყობილობით აღჭურვილმა ნაგანის რევოლვერმა აჩვენა ყველაზე ცუდი შედეგი.  საცდელი სროლები მიმდინარეობდა შებინდებულ დროს და ღია სივრცეში. შებინდებული დღის პერიოდი სპეციალურად იქნა შერჩეული, რათა კარგად დაფიქსირებულიყო ხდებოდა თუ არა გასროლების დროს ლულიდან ალის გამოსვლა. გურევიჩის პისტოლეტებიდან და ბრამიტით აღჭურვილი ნაგანის რევოლვერიდან არ დაფიქსირებულა ალის ან ნაპერწკლების გამოსვლა. საცდელი გასროლებისას ორი დამკვირვებელი იდგა მსროლელისგან მარჯვნივ და მარცხნივ, რომლებიც აკვირდებოდნენ გასროლის ხმას. მათი ანგარიშის თანახმად სროლის ხმა გადანაწილდა შემდეგნაირად:

1.      6,5მმ-ანი გურევიჩი (ყველაზე ჩუმი გასროლა);

       2.      5,6მმ-ანი გურევიჩი;

3.      ნაგანის რევოლვერი ბრამიტის ხმის ჩამხშობით;

4.      კაროვინის პისტოლეტი ТК;

5.      ნაგანის რევოლვერი ხმისჩამხშობის გარეშე;

6.      ტოკარევის სისტემის პისტოლეტი ТТ (ყველაზე მაღალი გასროლის ხმა).

გამოცდა ტყვიის შეღწევადობაზე (პენეტრაციაზე)

საბჭოთა კავშირში იარაღის და ვაზნების გამოცდისას აუცილებელ ეტაპს წარმოადგენდა ტყვიის შეღწევადობის (პენეტრაციის) გაზომვა. იმ პერიოდში ვაზნის ბალისტიკურ მონაცემში რუსებისთვის პირველი ადგილი ეკავა მხვრეტელობას. თუ ტყვია ხვრეტდა ბევრ ფიჭვის დაფას ან სხვა წინააღმდეგობას ესეიგი ღირდა მისი შეიარაღებაში მიღება და წარმოება. შეიძლება ითქვას, რომ მსგავსი მიდგომა დღესაც აქტუალურია რუსეთში, რადგანაც მათი თანამედროვე იარაღის გაპიარება/გარეკლამება ყოველთვის მოიცავს პენეტრაციაზე ხაზგასმას.

გურევიჩის ვაზნების გამოცდისას ტყვიის პენეტრაციის გაზომვა ხდებოდა 3 დუიმიანი ფიჭვის დაფების პაკეტზე სროლით. ფიჭვის პაკეტები ელაგა ერთმანეთისგან 75 სანტიმეტრიანი ინტერვალებით, ხოლო სროლა ხდებოდა 10 მეტრ დისტანციიდან. 6,5მმ-ანი ვაზნების შედეგი თანაბარი იყო ბრამიტის მოწყობილობით აღჭურვილი ნაგანის რევოლვერისა, ხოლო 5,6მმ-ანი ვაზნა შეღწევადობით ჩამოუვარდებოდა კაროვინის პისტოლეტიდან (ТК) ნასროლ 6,35მმ-ან ბრაუნინგის ვაზნებს.

შეფერხებები და უარყოფითი ფაქტები საცდელი სროლებისას

გურევიჩის ვაზნებზე გათვლილი ერთმუხტიანი პისტოლეტებიდან საცდელი სროლებისას გამოვლინდა ვაზნების შემდეგი უარყოფითი ფაქტორები:

-         მასრა იბერებოდა და იჭედებოდა ლულის სავაზნეში. შესაბამისად ვაზნის ამოღება ხდებოდა დამხმარე საშუალებების გამოყენებით;

-         რიგ შემთხვევებში ვაზნის მასრაში ჩამაგრებული შტუცერი ძვრებოდა მასრას და იჭედებოდა ლულის სავაზნეში;

-         ხშირ შემთხვევაში შტუცერი იბზარებოდა ან წყდებოდა მირჩილული ადგილიდან;

-         დაფიქსირდა აგრეთვე ნახეთქები და ბზარები მასრის კორპუსის სხვადასხვა ნაწილებში;

-         კაფსულ-მაალებელი ვარდებოდა ბუდიდან და ხშირად აპარებდა დენთის აირებს;

-         გურევიჩის პისტოლეტის ლულიდან გასროლის დროს გამოიფრქვევოდა წყლის შხეფები, რაც მსროლელისთვის ქმნიდა დამატებით დისკომფორტს.

საბოლოო ჯამში დეფექტიანი მასრების რაოდენობამ 6,5მმ-ან ვაზნებში შეადგინა  89%, ხოლო - 5,6მმ-ან ვაზნებში  44%. გამომცდელები დაფიქრდნენ კიდევ ერთ მინუსზე, კერძოდ: ვინაიდან ვაზნაში გამოიყენებოდა წყალი, ცივ კლიმატურ პირობებში იგი უბრალოდ გაიყინებოდა და ვერ განხორციელდებოდა გასროლა.

ვინაიდან საცდელი სროლები წარმოებდა სპეციალური ერთმუხტიანი პისტოლეტებით, რომელიც არ იყო მაინცდამაინც ეფექტური იარაღი, გურევიჩმა გადაწყიტა შეექმნა რევოლვერი, რომელიც გათვლილი იქნებოდა მისი კონსტრუქციის წყლიან ვაზნებზე. გარდა აღნიშნულისა 5,6მმ-ან და 6,5მმ-ან ვაზნებს არ ჰქონდათ დიდი შემაკავებელი ენერგია. სწორედ ამიტომ გურევიჩის მიერ შეიქმნა ახალი 7,62მმ-ანი ვაზნა.

7,62მმ-ანი გურევიჩის ვაზნა რევოლვერისათვის 

ახალ 7,62მმ-ან ვაზნაზე ტულის იარაღის ქარხანაში (ТОЗ) სასწრაფო წესით დამზადებულ იქნა 5 მუხტიანი გურევიჩის რევოლვერი. რევოლვერი მუშაობდა საკმაოდ მარტივად, თუმცა იყო ძალიან დიდი. გააჩნდა ერთმაგი მოქმედების დამრტყმელ-გამშვები მექანიზმი და დოლურაში ვაზნების ჩალაგება ხდებოდა სათითაოდ მარცხნივ განთავსებული კარების გვერდით გადაწევით, ან ერთდოლულად, თუკი მსროლელი წინასწარ მოხსნიდა დოლურას რევოლვერის ჩარჩოდან.

გურევიჩის 7,62მმ-ან ვაზნაზე გათვლილი რევოლვერი

დოლურას გააჩნდა ზიგ-ზაგისებური ღარები, რომლის მეშვეობითაც ხდებოდა მისი გადატრიალება ჩახმახის შეყენებისას. ანალოგიურ სქემას იყენებდა 1878 წელს შექმნილი გერმანული რევოლვერი მაუზერ "ზიგ-ზაგი"  (Mauser Zig-Zag). 

გურევიჩის რევოლვერის დოლურა ზიგ-ზაგისებური ღარებით. სურათზე აგრეთვე ჩანს კარები, რომელიც ვაზნების ჩასალაგებლად გვერდით უნდა გადმოგვეწია

მიუხედავად იმისა, რომ გურევიჩის სისტემის ვაზნები სანადირო თოფის ვაზნის მასრებისგან მზადდებოდა, მათი წარმოება ბევრად რთული აღმოჩნდა ვიდრე ნაგან-ბრამიტის ვაზნები. ამ პერიოდში ომიც დასრულდა და საბოლოო ჯამში უარი თქვეს გურევიჩის რევოლვერის გამოცდებზე. სულ დამზადებულ იქნა რამოდენიმეცალი ეგზემპლარი.

მომავალში იგეგმებოდა თვითდამტენი მრავალმუხტიანი პისტოლეტების შემუშავება, რაც  ვაზნის კონსტრუქციიდან გამომდინარე ძალზედ რთულ საქმეს წარმოადგენდა.

ცდების დროს განიხილებოდა აგრეთვე ანალოგიური პრინციპის ვაზნების გამოყენება ტანკსაწინააღმდეგო თოფებშიც (ПТР), რომელთა ტყვიის საწყისი სიჩქარე იქნებოდა დაახლოებით 1000მ/წამში, ხოლო კალიბრი 14,5მმ, რაც სრულიად აბსურდულია, რადგანაც 1000მ/წამი საწყისი სიჩქარის მქონე ტყვიას თავისთავად ექნებოდა ხმოვანი ბარიერის გადალახვისას გრუხუნი და გასროლა ვერ გამოვიდოდა ჩუმი. გარდა აღნიშნულისა ჰიდრავლიკურ-სითხიანი პრინციპით 14,5მმ-ანი ტყვიის გასროლა საწყისი სიჩქარით 1000მ/წამში არარეალურად ჟღერს.

საბოლოოდ გურევიჩის წყლიანი ვაზნები მივიწყებულ იქნა. დღეს მისი ვაზნები აღარ არსებობს, ხოლო შემორჩენილი ერთი რევოლვერი ინახება მოსკოვის საარტილერიო მუზეუმში.

ფოტო გადაღებულია ტულის იარაღის მუზეუმში 1980 წელს სამეცნიერო ტექნიკური საზოგადოების სხდომაზე. მარცხნივ სიტყვით გამოდის ე.ს. გურევიჩი, ფოტოსურათის მარჯვენა კუთხეში ზის იგორ სტეჩკინი