წინათქმა
აღნიშნული სტატია 11 წელზე მეტი ხნის წინ იქნა გამოქვეყნებული ლევან
ფხაკაძის ბლოგზე „shooterscentral.ge“. ფაქტიურად ეს იყო პირველი მცდელობა
დამეწერა სტატია იმ იარაღზე, რომელიც იყო ჩემს პირად საკუთრებაში (ანუ სტატია
ფორმატით „მფლობელის თვალით“). როგორც უკვე ავღნიშნე სტატიის დებიუტი ლევანის
ბლოგზე მოხდა, რისთვისაც კიდევ ერთხელ მადლობა მას. ამ წლების განმავლობაში
გაცილებით მეტი ცნობები და გამოცდილება დამიგროვდა ПСМ-ის შესახებ, ამიტომ
გადავწყვიტე გადამემუშავებინა ძველი სტატია, გამემდიდრებინა მეტი ისტორიული თუ
ტექნიკური ინფორმაციით, ახალი ფოტო მასლით და განახლებული სახით წარმომედგინა
თქვენთვის.
დღეს საქართველოში ხშირად შევხვდებით საბჭოთა კავშირის
პერიოდში დამზადებულ ცეცხლსასროლ იარაღს და ეს არც არის გასაკვირი, ვინაიდან პოსტსაბჭოთა
ქვეყანა ვართ და იმ პერიოდის იარაღი მრავლად იყო ჩვენს ძალოვან უწყებებში და გარკვეულწილად
ახლაც რჩება შეიარაღებაში. შესაბამისად ინტერნეტ სივრცეშიც მუდმივად იდება განცხადებები,
რომელიც ეხება საბჭოთა ცეცხლსასროლი იარაღის გასხვისებას. უმეტეს შემთხვევაში ეს არის
ტოკარევის სისტემის პისტოლეტი (ТТ), მაკაროვის
სისტემის პისტოლეტი (ПМ) და ნაგანის სისტემის 1895 წლის რევოლვერი. განცხადებებს შორის
პერიოდულად ამოტივტევდება ხოლმე ასევე პისტოლეტი ПСМ (Пистолет Самозарядный Малогабаритный
- ქართულად თუ ვთარგმნით მივიღებთ სახელწოდებას „თვითდამტენი მცირეგაბარიტიანი პისტოლეტი“).
ზოგჯერ საქართველოში ამ აბრევიატურას არასწორად თარგმნიან, როგორც „Пистолет Системы
Макарова“. რეალურად ნიკოლაი მაკაროვს ამ პისტოლეტის შექმნაში მონაწილეობა არ მიუღია.
ჩემი პირველი შეხვედრა ПСМ-თან შედგა შორეულ 1992 (შესაძლოა 1993) წელს, როდესაც ბაბუაჩემმა, პოლკოვნიკმა შალვა გეორხელიძემ წამიყვანა თავის მეგობართან და კოლეგასთან. რამოდენიმე ხანი მოწყენილი ჯდომის შემდეგ უფროსების სალაპარაკო თემა გავხდი მე იმ მიზეზით რომ პატარა ბავშვი შეყვარებული ვიყავი ცეცხლსასროლ იარაღზე. ბაბუაჩემის კოლეგამ გადაწყვიტა ეჩვენებინა ჩემთვის მისი კუთვნილი პისტოლეტი და გავიდა ოთახიდან იარაღის გამოსატანად. სულმოუთმენლად ველოდებოდი თუ როდის შემოვიდოდა გვერდით ოთახში გასული ბაბუჩემის მეგობარი, რომელსაც თუ სწორად მახსოვს რაჟდენი ერქვა. შემოვიდა თუ არა ოთახში მაშინვე შევამჩნიე ალუმინისგან დამზადებული სახასიათო ვერცხლისფერი სახელური და შევყვირე... ვააა პესეემი! იმდროს ბევრ ცეცხლსასროლ იარაღს არ ვიცნობდი. ძირითადად მხოლოდ ბაბუაჩემის კუთვნილი მაკაროვის სისტემის პისტოლეტით და მისივე ე.წ. „იმენნოი“ 16 კალიბრიანი სანადირო თოფით „ვერთობოდი“ ხოლმე, მაგრამ მქონდა ა.ბ. ჟუკის მწვანე ყდიანი ცნობარი პისტოლეტებზე და რევოლვერებზე, რომელიც ძირითადად იმ გვერდზე იყო გადაშლილი, სადაც ჩემთვის ერთერთი სანატრელი „სტეჩკინის ავტომატური პისტოლეტი“ (АПС) ეხატა, ხოლო მის ქვემოთ კი მცირეგაბარიტიანი თვითდამტენი პისტოლეტი (ПСМ). სწორედ ამ ცნობარიდან ვიცნობდი „პესეემს“.
2013 წლის მარტის თვეში ერთერთმა მეგობარმა დამირეკა
და მთხოვა გავყოლოდი იარაღის შესაძენად. შევედით იარაღის მფლობელის სახლში, მან გამოიტანა
ორი ცალი პსტოლეტი ეს იყო 7,65-მმ ბრაუნინგის ვაზნაზე (იგივე .32ACP) გათვლილი ვალტერის
ლეგენდარული მოდელი PPK, ხოლო მეორე საბჭოთა ПСМ. რომელს აიღებდი აქედან? შემეკითხა
ჩემი მეგობარი. რათქმაუნდა პირველი Walther
PPK ავიღე ხელში და დავიწყე მისი დათვალიერება. ტარი ხისგან კუსტარულად ჰქონდა გამოთლილი.
როდესაც ვიკითხე თავის ქარხნულ ტარს რა მოუვიდათქო მფლობალმა მიპასუხა რომ გატყდა და
გადააგდო. ეტყობოდა ვალტერს არც თუ ისე უდარდელი ცხოვრება ჰქონდა გამოვლილი. გარედან
დაჟანგებულიყო და შემდეგ ზუმფარის ქახაღალდით (ე.წ „ნულავოი“ შკურკით) გაესუფთავებინათ.
დაშლის შემდეგ აღმოვაჩინე რომ ლულა არც ისე კარგ მდგომარეობაში ჰქონდა. შემდეგ ავიღე
„პესეემი“, რომელიც ვიზუალურად ძალიან კარგ მდგომარეობაში ჩანდა. დაშლის შემდეგ დავათვალიერე
მექანიზმი. შიგნიდან ყველაფერი იდეალურად გამოიყურებოდა, ლულა კი სარკესავით ლაპლაპებდა.
მეგობარს შევეკითხე თუ რისთვის უნდოდა პისტოლეტი. უბრალოდ მინდა მქონდეს არც სროლას
ვაპირებ და არც თავდაცვასო. მე „პესეემს“ ავიღებდითქო ვუპასუხე. რამოდენიმე წუთის შემდეგ
გავიგე რომ ეს პესეემი ჩემთვის უნდოდა საჩუქრად. ემოციებით აღსავსე სიხარულით დავიძარი
მომსახურების სააგენტოში მის გადასაფორმებლად. ეს იყო პირველი ცეცხლსასროლი იარაღი,
რომელიც ოფიციალურად დარეგისტრირდა ჩემს სახელზე. ასე ამისრულდა ერთერთი ბავშვობის
ნატვრა, რომლის შესახებაც გადავწყვიტე დამეწერა ეს პატარა სტატია.
პისტოლეტის შექმნის ისტორია
შეიძლება ითქვას, რომ ПСМ-ის შექმნის ისტორია ბევრი
უზუსტობებით და კითხვის ნიშნებით არის მოცული. ეს ყველაფერი განპირობებული იყო ცივი
ომის დროს საბჭოთა კავშირში არსებული მიდგომებით. იმ ეპოქაში ახალ იარაღზე, სამხედრო
ტექნიკაზე და აღჭურვილობაზე მუშაობა გასაიდუმლოვებულად მიმდინარეობდა. ზემოაღნიშნულიდან
გამომდინარე ყველა იმდროინდელი დოკუმენტაცია ამ მომენტისთვისაც კი არაა ხელმისაწვდომი.
ინფორმაციის ნაკლებობა კი თავის მხრივ იწვევს გარკვეულ უზუსტობებს და შეიძლება ითქვას
მითებისა თუ ლეგენდების გაჩენას. არსებობს რამოდენიმე ვერსია, რომელიც განსხვავდება
ერთმანეთისგან, ამიტომ შევეცდები ვრცლად მოგაწოდოთ ინფორმაცია ПСМ-ის შექმნის შესახებ.
ყველაფერი დაიწყო ჯერ კიდევ 1950-ანი წლების შუა პერიოდში, როდესაც საბჭოთა კავშირის ძალოვან უწყებებში მასიურად ხდებოდა მაკაროვის სისტემის პისტოლეტზე (ПМ) გადასვლა და გადაიარაღება. როგორც მოგეხსენებათ მაკაროვის პისტოლეტი საბჭოთა კავშირის შეიარაღებული ძალების სამინისტრომ (შემდგომში მას ეწოდა თავდაცვის სამინისტრო. რუსულად МО - Министерство обороны СССР), შინაგან საქმეთა სამინისტრომ (ქართული აბრევიატურა შსს. რუსულად МВД - Министерство внутренних дел) და სახელმწიფო უშიშროების კომიტეტმა (ქართული აბრევიატურა სუკ. რუსულად КГБ - Комите́т госуда́рственной безопа́сности) 1951 წელს მიიღო შეიარაღებაში. პისტოლეტის შეიარაღებაში მიღებიდან მალევე გამოვლინდა უფრო კომპაკტური პისტოლეტის საჭიროება იმ ოპერატიული თანამშრომლებისთვის, რომლებსაც ფარულად უწევდათ იარაღის ტარება. ძირითადად ასეთი თანამშრომლები იყვნენ შსს-ს, სუკ-ის და დაზვერვის ოპერატიული თანამშრომლები ე.წ. „ოპერატივნიკები“. ასევე სხვა სპეცსამსახურების აგენტები და დივერსიული ჯგუფები, რომლებიც როგორც წესი კონსპირაციულად სამოქალაქო ტანისსამოსით მოქმედებდნენ. აქედან გამომდინარე ამ პირებს სამუშაო პროცესში შეუმჩნევლად უნდა ჰქონოდათ ცეცხლსასროლი იარაღი. განსაკუთრებით პრობლემატური იყო ცხელი სეზონის პირობებში თხელი ტანისსამოსის მიღმა იარაღის დამალვა. სწორედ ამიტომ ეს თანამშრომლები ხშირ შემთხვევაში საბჭოთა კავშირისთვის არასაშტატო, უცხოური წარმოების იარაღს იყენებდნენ. ძირითადადა ეს იყო მაკაროვის პისტოლეტთან შედარებით უფრო მცირე ზომის და წონის პისტოლეტები. მაგალითად 7,65მმ-ან ბრაუნინგის ვაზნაზე გათვლილი ბელგიური FN Browning M1910, გერმანული WaltherPPK და რიგ შემთხვევებში Beretta M1935. აღნიშნული პისტოლეტები გაბარიტებით და წონით დიდად არ განსხვავდებოდა მაკაროვის პისტოლეტისგან, თუმცა მათი ფარული ტარება იყო უფრო კომფორტული. ასევე გარკვეულ ოპერატიულ მუშაკებს ჰქონდათ კიდევ უფრო მცირე გაბარიტების და წონის მქონე 6,35მმ-ან ბრაუნინგის ვაზნაზე გათვლილი პისტოლეტები. მაგალითად ბელგიური FN M1906, Bayard 1908, ჩეხოსლოვაკიური CZ DUO (Dušek, Opočno) და სხვა. ამას გარდა იყენებდნენ სამამულო წარმოების კარავონის სისტემის პისტოლეტსაც, რომელის ოფიციალური სახელწოდებაც გახლავთ ТК (Тульский, Коровина). ასეთი მრავალფეროვანი ასორტიმენტი ძალოვან უწყებებში არ იყო გამართლებული რადგან ხშირად იქმნებოდა ლოგისტიკური პრობლემები, რაც გამოწვეული იყო არასაშტატო კალიბრის ვაზნებით, როგორიცაა 7,65მმ და 6,35მმ ბრაუნინგი. ეს ვაზნები 1930-ან წლებში მცირე პარტიებად იწარმოებოდა საბჭოთა კავშირში და მეორე მსოფლიო ომის შემდგომ საბჭოთა სივრცეში უკვე ერთგვარ დეფიციტს წარმოადგენდა.
ასევე ძალოვანი უწყებების
საიარაღო სახელოსნოებში არ იყო სათადარიგო დეტალების მარაგი ეგრეთწოდებული ЗИП
(Запасные части и принадлежности), რომლითაც მოხდებოდა ნაცვეთი დეტალების ამოცვლა ან მწყობრიდან გამოსული
სხვადასხვა მოდელის/მარკის უცხოური წარმოების პისტოლეტების ნაწილობრივი თუ კაპიტალური
შეკეთება და მომსახურება.
გარკვეულ წყაროებში გვხვდება ინფორმაცია, რომ დაკვეთა
მცირეგაბარიტიან პისტოლეტზე წამოვიდა ასევე აეროფლოტის (Аэрофлот) უსაფრთხოების სამსახურისგან.
ვინაიდან 60-ან წლებში მსოფლიო მასშტაბით გახშირდა ტერორისტების მიერ თვითფრინავების
გატაცება და მგზავრების მძევლად აყვანა. დაახლოებით მსგავსი რამ გააკეთეს ებრაელება,
როდესაც საჰაერო მარშლები (Sky marshal) შეაიარაღეს წრიული აალების .22LR კალიბრის
ვაზნაზე გათვლილი იტალიური პისტოლეტით Beretta M71.
ჩემი კუთვნილი Beretta M71 გათვლილი წრიული აალების .22LR ტიპის ვაზნაზე
გარკვეული წყაროები ПСМ‑ის შექმნის მთავარ მოტივად ასახელებს
მოსკოვში დაგეგმილ ოლიპიადას, რომლისთვისაც საბჭოთა კავშირის ძალოვანი უწყებები და
უშიშროების თანამშრომლები ზედმიწევნით ემზადებოდნენ. აღნიშნული ოლიმპიური თამაშები
მოსკოვში 1980 წელს ჩატარდა.
საინტერესოა რომ ყველა ზემოთ ჩამოთვლილ მოსაზრებას აქვს
მყარი საფუძველი და არცერთი არაა აზრს მოკლებული, თუმცა დღეს რთულია ზუსტად დავადგინოთ
კონკრეტულად რომელი უწყების მოთხოვნა და საჭიროება გახდა ПСМ-ის შექმნის მთავარი მაინიცირებელი.
ფაქტი ისაა, რომ პისტოლეტი შეიქიმნა და მას იყინებდნენ КГБ-შიც, МВД-შიც, არმის რიგებშიც,
სხვადასხვა სამართალდამცავ უწყებებშიც და სპეც სამსახურებში.
თუ ПСМ-ის შექმნის ისტორიას საწყისებიდან გავყვებით, ჯერ კიდევ 1965 წელს ინიცირებულ იქნა მცირე სამუშაოები, რომლის ფარგლებშიც ცადეს მაკაროვის სისტემის
პისტოლეტის დამოკლებული ვარიანტის შექმნა. ფაქტიურად ეს იყო საშტატო მაკაროვი, რომელსაც
დაუმოკლეს ლულა, საკეტ გარსაცმი და სახელური. ასევე კონსტრუქციიდან ამოიღეს საკეტის
შემაკავებელი გარე ბერკეტი და სახელურის მარცხენა ქვედა მხარეს განლაგებული ღვედის
სამაგრი. ფაქტიურად ეს ცვლილებები იყო „ზღვაში წვეთი“ და არ იძლოეოდა დიდ უპირატესობას,
ამიტომ სამუშაოები საწყის ეტაპზევე მიატოვეს.
1968 წელს საბჭოთა კავშირის შინაგან საქმეთა სამინისტროს
ოპერატიულ-ტექნიკური სამმართველოსგან (ОТУ – Оперативно-техническое управление
МВД СССР) წამოვიდა მოთხოვნა მცირეგაბარიტიან პისტოლეტზე, რომელიც ოპარიტიული თანამშრომლებისთვის
უნდა ყოფილიყო განკუთვნილი. დამკვეთის მიერ ფორმირებული იქნა ტექნიკური მოთხოვნები,
რომელიც იმ პერიოდისათვის იყო საკმაოდ რთული შესასრულებელი და ასე გამოიყურებოდა:
|
პისტოლეტის მასა (წონა): |
არაუმეტეს 400 გრამისა |
|
პისტოლეტის სიგანე (სისქე): |
არაუმეტეს 16 მილიმეტრისა |
|
უკუცემის იმპულსი: |
არაუმეტეს 9მმ-ანი მაკაროვის სისტემის პისტოლეტისა
(ПМ) |
|
სიზუსტე და ტყვიების შეჯგუფება: |
არანაკლები 9მმ-ანი მაკაროვის სისტემის პისტოლეტისა
(ПМ) |
|
ტყვიის გამჭოლი მოქმედება: |
50 მეტრზე ტყვიამ უნდა გახვრიტოს 2 ცალი 25მმ-ანი
ფიჭვის დაფა |
|
ტყვიის მოქმედება ბიო სამიზნეზე: |
შემაჩერებელი მოქმედება არ უნდა იყოს მაკაროვის სისტემის
პისტოლეტიდან (ПМ) ნასროლ 9მმ-ან ტყვიაზე ნაკლები |
ზემოაღნიშნული ტექნიკური მოთხოვნები 1969 წელს დავალების
სახით გადაეცა ქალაქ ტულის სპორტულ-სანადირო იარაღის ცენტრალურ საკონსტრუქტორო-კვლევით
ბიუროს (ЦКИБ СОО - Центральное конструкторско-исследовательское бюро
спортивного и охотничьего оружия). დავალება გულისხმობდა რომ საკონსტრუქტორო-კვლევით
ბიუროს მოცემული ტექნიკური მოთხოვნების გათვალისწინებით უნდა შეემუშავებინა საცდელი
პროტოტიპები. როგორც უკვე ავღნიშნეთ ამ დავალების ინიციატორი ოფიციალურად იყო საბჭოთა
კავშირის შინაგან საქმეთა სამინისტროს ოპერატიულ-ტექნიკური სამმართველო. თუმცა არაოფიციალური
მოთხოვნით ჰორიზონტზე ჩნდება ასევე სახელმწიფო უშიშროების კომიტეტი (КГБ -
Комите́т госуда́рственной безопа́сности), რომელიც ითხოვს ზუსტად იგივე მახასიათებლების
მქონე პისტოლეტს, მაგრამ ერთი სხვაობით. მცირეგაბარიტიანი პისტოლეტიდან ნასროლ ტყვიას
უნდა ჰქონოდა უფრო მეტი შეღწევადობა და მცირე ჯავშნის გატანის შესაძლებლობა, ვიდრე
მაკაროვის პისტოლეტიდან (ПМ) ნასროლ საშტატო ვაზნის (9х18мм 57-Н-181С) ფოლადისგულარიან
ე.წ. Пст ტიპის ტყვიას.
გარდა ამისა მოთხოვნებს დაემატა რომ პისტოლეტს გვერდებზე
არ უნდა ჰქონოდა არცერთი გამოშვერილი დეტალი, რომელიც იარაღის სწრაფად ამოღებისას გამოიწვევდა
შალითაზე (კაბურაზე) ან ტანისსამოსზე წამოდებას და რაიმე შეყოვნებას/შეფერხებას. ვინაიდან ინჟინრები შეზღუდულები იყვნენ იარაღის
გაბარიტებში, პისტოლეტის კონსტრუქცია რაც შეიძლება
მარტივად უნდა შესრულებულიყო. კონსტრუქტორები შეჩერდნენ თავისუფალი საკეტის მოქმედების
პრინციპზე. პისტოლეტის მცირეგაბარიტულობამ განაპირობა აგრეთვე ის ფაქტორიც რომ იგი
უნდა ყოფილიყო მცირეკალიბრიანი და მასში უნდა გამოყენებულიყო ისეთი სიძლიერის ვაზნა,
რომელიც მისცემდა კონსტრუქტორებს შესაძლებლობას შეექმნათ პისტოლეტი: 1. მაქსიმალურად
თხელი, მსუბუქი და მცირეგაბარიტიანი; 2. იარაღის ავტომატიკას უპრობლემოდ ემუშავა თავისუფალი
საკეტის პრინციპით; 3. მთავარი საკითხი იყო სწორედ ეს პუნქტი, ვინაიდან შსს (МВД) ითხოვდა
მაკაროვის პისტოლეტიდან ნასროლი საშტატო ვაზნის 9х18мм ПМ (57-Н-181С) იდენტურ შემაჩერებელ
მოქმედებას, ხოლო სუკი (КГБ) პირიქით მაღალ შეღწევადობას და ჯავშანგამტან ეფექტს. ფაქტიურად
ეს ორი განსხვავებული სახის მოთხოვნა ეწინააღმდეგებოდა ერთმანეთს. აქედან გამომდინარე იარაღის კონსტრუქტორებისთვის
მთავარ საკითხს და დილემას წარმოადგენდა შეერჩიათ მოთხოვნების შესაბამისი სათანადო
ვაზნა, რომელზეც შემდგომ მოხდებოდა მცირეგაბარიტიანი პისტოლეტის შექმნა,
იმ პერიოდისათვის საბჭოთა კავშირში და შეიძლება ითქვას
ყველა სხვა ქვეყანაში გავრცელებული იყო 2 სახის მცირეკალიბრიანი ვაზნა, რომლებიც პისტოლეტებში გამოიყენებოდა. ამ
კუთხით დღესაც არაფერი არ შეცვლილა და ეს ორი ვაზნა ჩვენს პლანეტაზე კვლავ რჩება ლიდერად
მცირეკალიბრიან ვაზნებში.
ბრაუნინგის 6,35მმ-ანი ვაზნა (ცნობილია აგრეთვე როგორც .25ACP და .25Auto), რომელიც
გამოიყენებოდა და დღემდე გამოიყენება მთელ რიგ ჯიბის პისტოლეტებში. როგორც წესი ასეთი
პისტოლეტები ხშირ შემთხვევაში ბრაუნინგის 1906 წლის მოდელის ბაზაზე ან მისი გავლენით არის აწყობილი. საბჭოთა
კავშირში წარმოებული პისტოლეტებიდან ამ ვაზნას იყინებდა კაროვინის პისტოლეტი ТК. აღსანიშნავია
რომ საბჭოთა წარმოების 6,35მმ-ანი ბრაუნინგის ვაზნის ანალოგი მცირედით განსხვავდებოდა
გეომეტრიული მახასიათებლებით და უმნიშვნელოდ მომატებული დენთის მუხტით. კოროვინის პისტოლეტი
ТК შეიარაღებაში მიიღეს 1926 წელს და იგი ითვლება პირველ თვითდამტენ პისტოლეტათ, რომელიც
საბჭოთა კავშირმა შეიარაღებაში მიიღო. მანამდე არმიაში მხოლოდ რევოლვერები იყო ოფიციალურ
შეიარაღებაში.
მეორე ყველაზე გავრცელებულ ვაზნას წარმოადგენდა და დღემდე
წარმოადგენს 5,6მმ-ანი წრიული აალების ვაზნები .22 მოკლე (.22 Short) და .22 გრძელი შაშხანის
(.22 LR იგივე .22 Long Rifle). საქართველოში ამ ვაზნას ხშირად შეცდომით უწოდებენ
„გეკოს“ ვაზნებს. ეს ალბათ იმით აიხსნება,
რომ საბჭოთა კავშირში მსგავსი ვაზნები პირველად შემოიტანა გერმანულმა კომპანიამ „Genschow
& Co”, შემოკლებით GeCo.
ვერც 5,6მმ წრიული აალების და ვერც 6,35მმ-ანი ბრაუნინგის
ვაზნა ვერ აკმაყოფილებდა მოთხოვნებს. 6,35 მმ-ანი ვაზნა ძალზედ სუსტი იყო როგორც შეღწევადობის
(პენეტრაციის - ჭავლური ენერგია) კუთხით, ასევე შემაკავებელი (შემაჩერებელი) ენერგიით.
5,6მმ-ანი წრიული აალების ვაზნები კი ძირითადად
განკუთვნილი იყო სპორტული და სანადირო შაშხანებისათვის, იყენებდა ტყვიას გარსის
გარეშე (ე.წ. LRN - Lead round nose), ხოლო მოკლელულიანი ცეცხლსასროლი იარაღიდან გასროლილი
ტყვიის ენერგია იყო საკმაოდ მცირე. ამ ყველაფრის
გათვალისწინებით საჭირო გახდა შემუშავებულიყო სრულიად ახალი ვაზნა და უკვე ამ ახალ
ვაზნაზე მომხდარიყო პისტოლეტის კონსტრუირება. ანუ დღის წერსიგში დადგა კომპლექსის (საბრძოლო მასალა ახალი ვაზნის სახით + ახალი ცეცხლსასროლი პისტოლეტი) შემუშავება.
1969 წლის მიწურულს ახალი ვაზნის შექმნაზე მუშაობის დაწყების განკარგულება წარედგინა ქალაქ კლიმოვსკის ზუსტ მანქანამშენებლობის ცენტრალურ სამეცნიერო-კვლევით ინსტიტუტს (ЦНИИТОЧМАШ - Центральный научно-исследовательский институт точного машиностроения). ინსტიტუტის დირექტორმა ვ.მ. საბელინიკოვმა (В.М. Сабельников) სამეცნიორო ხელმძღვანელის როლი დააკისრა კონსტრუქტორს და ვაზნების მიმართულების ხელმძღვანელს ალექსანდრე ივანეს ძე ბოჩინს (А.И. Бочин). მთავარი აღმასრულებლის როლი ერგო წამყვან ინჟინერს ქალბატონ ანტანინა დიმიტრის ასულ დენისოვას (А.Д. Денисовa).
კოლექტივში შედიოდნენ აგრეთვე ქალბატონი ლუდმილა სემინის
ასული ნიკოლაევა (Л.С. Николаев) (ეს ინჟინერი კონკრეტულად პასუხისმგებელი იყო მთლიანად
ვაზნის ფორმირებაზე), წამყვანი ინჟინერი ევგენი იგორის ძე ზიმინი (Е.Е. Зимин) და უფროსი
ინჟინერი ელვირა დონატის ასული ოზერსკაია (Эльвира Д. Озерская) პასუხმგებლები იყვნენ
მასრის შემუშავებაზე. უფროსი ინჟინერი გენრიეტა პორფირეს ასული შამინა (Г.П.
Шамин) პასუხისმგებელი იყო კაფსულ-მაალებლის შემუშავებაზე. წამყვანი ინჟინერი თამარა
ივანეს ასული ივანოვა (Т.И. Иванова) პასუხისმგებელი იყო ყველა სახის ბალისტიკურ და
ტექნიკურ გათვლებზე.
ინჟინრები ვაზნის შექმნისთვის საჭირო პირველად ექსპერიმენტებს
ატარებდნენ წრიული აალების .22 LR და .22 Short ვაზნის გადამუშავებით. მათ მოსინჯეს სხვადასხვა დენთის მუხტები და სხვადასხვა
ტყვიები, მაგრამ უშედეგოდ. ანალოგიური სამუშაოები ჩატარდა 6,35მმ-ანი ბრაუნინგის ვაზნის
გადამუშავებაზე, რაც ასევე წარუმატებელი აღმოჩნდა. პირველადი ქსპერიმენტების თანამხად
მივიდნენ შემდეგ გადაწყვეტილებამდე. ტყვიის ოპტიმალური კალიბრი იქნებოდა 5,6მმ, ხოლო
მასრა ბოთლისებური ფორმის, რათა მასში დატეულიყო სათანადო მოცულობის დენთის მუხტი,
რომელიც უზრუნველყოფდა მოკლელულიანი იარღიდან ტყვიის მაღალ საწყის სიჩქარეს და შესაბამისად
ენერგიას. ასევე მივიდნენ იმ გადაწყვეტილებამდე, რომ ვაზნა უნდა ყოფილიყო ცენტრალური
აალების, ხოლო მაღალი შეღწევადობისთვის (რასაც ითხოვდა კგბ) ტყვიას უნდა ჰქონოდა მყარი
გარსი. ტყვია გარსის გარეშე ადვილად დეფორმირდებოდა, რაზეც იხარჯებოდა ენერგიის ნაწილი.
მას შემდეგ რაც განისაზღვრა ვაზნის შექმნის მთავარი
მიმართულება, ჩატარდა შემდეგი სამუშაოები. შინაგან საქმეთა სამინისტროსთვის (МВД) შეიქმნა
ვაზნა მომრგვალებული (ბლაგვი) ცხვირით. ამ ვაზნას მიენიჭა სამუშაო სახელწოდება ППУМ-1
(Пистолетный патрон уменьшенной мощности), ხოლო სახელმწიფო უშიშროების კომიტეტისთვის
შექიმნა ვაზნა მახვილი (წვეტიანი ტყვიით). მისი სამუშაო სახელწოდება იყო ППУМ-2.
თავდაპირველად საცდელ-საკონსტრუქტორო სამუშაოები მიმდინარეობდა
ნაგანის რევოლვერის 7,62მმ-ანი ვაზნის მასრის გამოყენებით. ინჟინრებმა გადაჭრეს ნაგანის
რევოლვერისთვის განკუთვნილი ვაზნების მასრა 18 მმ-მდე და ისე შეუვიწროვეს ყელი ბოთლისებური
ფორმით, რომ მასში ჩამაგრებულიყო 5,6მმ კალიბრის ტყვია. სწორედ ასეთი მასრებით და სხვადასხვა
მასალისგან დამზადებული, განსხვავებული სიგრძის, ფორმის და წონის ტყვიებით ტარდებოდა
ექსპერიმენტები.
1970 წლის 10 ნოემბერს ხელი მოეწერა დოკუმენტს, რომლის თანახმად სასწრაფო წესით უნდა დაწყებულიყო მუშაობა ახალ პისტოლეტზე. აღნიშნული დავალების შესახებ მეორე დღესვე (11 ნოემბერს) იქნენ ინფორმირებული ქალაქ ტულის სპორტულ-სანადირო იარაღის ცენტრალურ საკონსტრუქტორო-კვლევითი ბიურო (ЦКИБ СОО - Центральное конструкторско-исследовательское бюро спортивного и охотничьего оружия) და ქალაქ კლიმოვსკის ზუსტ მანქანამშენებლობის ცენტრალურ სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტი (ЦНИИТОЧМАШ - Центральный научно-исследовательский институт точного машиностроения). მიუხედავად იმისა, რომ საკუნსტრუქტორო ბიუროებს სასწრაფოდ უნდა დაეწყოთ პისტოლეტზე მუშაობა, ჯერ არ იყო შემუშავებული შესაბამისი ვაზნა და ახალი პისტოლეტის ტაქტიკურ-ტექნიკური მოთხოვნებიც შეუსრულებლად გამოიყურებოდა. ამ ყველაფერმა გამოიწვია პროცესის შეფერხება, თუმცა 1971 წელს საბჭოთა კავშირის შინაგან საქმეთა სამინისტრომ გადახედა მის მიერ მანამდე წარმოედგენილ ტექნიკურ მოთხოვნებს, რომელიც ეხებოდა ახალი მცირეგაბარიტიანი პისტოლეტის შექმნას. მოთხოვნებში შეტანილ იქნა გარკვეული ცვლილებები და 1971 წლის მაისში მოხდა მისი საბოლოო სახით დაამტკიცება. გადამუშავებულ მოთხოვნებში გაწერილ იქნა შემდეგი მახასიათებლები:
- პისტოლეტის კალიბრი 5,6მმ (შემუშავდეს ახალი ცენტრალური აალების ვაზნა);
- პისტოლეტის წონა (მასა) ვაზნების გარეშე არაუმეტეს 450 გრამი;
- პისტოლეტის სიგრძე არაუმეტეს 161მმ;
- პისტოლეტის სიმაღლე არაუმეტეს 106მმ;
- პისტოლეტის სიგანე (სისქე) არაუმეტეს 17მმ (რიგწყაროებში სახელდება 18მმ);
- მჭიდის ტევოდბა არანაკლებ 8 ცალი ვაზნისა;
- იარაღის სიცოცხლისუნარიანობა არანაკლებ 3000 გასროლა;
- ტყვიების შეჯგუფება ხელიდან სროლისას საყრდენზე დაყრდნობით 25 მეტრზე სროლისას R50 არაუმეტეს 4სმ, ხოლო R100 - არაუმეტეს 10 სმ. (R50 ნიშნავს რომ ტყვიების 50% ჯდებოდეს მითითებულ რადიუსში, ხოლო R100 ნიშნავს რომ ტყვიების 100% უნდა ჯდებოდეს მითითებულ რადიუსში).
ამავე პერიოდში პისტოლეტისთვის განკუთვნილ ექსპერიმენტალურ ვაზნებს მიენიჭა ოფიციალური სამუშაო სახელწოდება რომელიც ფორმულირებულ იქნა როგორც МПЦ (Малокалиберный патрон центрального воспламенения). გარკვეულ წყაროებში გვხვდება ასევე აბრევიატურის შემდეგი განმარტება (Малокалиберный пистолетный центрального боя). ექსპერიმენტალური ვაზნები მუშავდებოდა სხვადასხვა ვარიანტის სახით МПЦ-1 ბლაგვი ტყვიით რომელსაც ჰქონდა დაბალი შეღწევადობა, ხოლო МПЦ-2 და МПЦ-2А სხვადასხვა სიგრძის და წონის მახვილი (წვეტიანი) ტყვიით, რომელსაც ჰქონდა შედარებით მაღალი შეღწევადობა. ვინაიდან ნაგანის მასრის ქვედა ნაწილი (ფუძე) იყო საკმაოდ განიერი და იყენებდა რევოლვერის ვაზნებისთვის სახასიათო ე.წ. რანტიანი ძირს, მასზე მცირეგაბარიტიანი პისტოლეტის შემუშავება იქნებოდა პრობლემატური. სწორად ამიტომ ამავე პერიოდში ვაზნაზე მომუშავე ჯგუფმა წარმოადგინა ახალი ბოთლისებური ფორმის მასრა, პისტოლეტის ვაზნებისთვის სახასიათო ნაწიბურით, რომლის ფუძის დიამეტრი იყო 7,62 მმ.
ახალი პისტოლეტის ვაზნა 5,45x18мм МПЦ ბოთლისებური მასრის
და მახვილი ფორმის ტყვიის გამო ვიზუალურად გამოიყურება ისე როგორც შემცირებული გაბარიტების
შაშხანის ვაზნა.
ვიზუალურად ყურადღებას იქცევს ერთი დეტალი. ვაზნაში
5,45x18мм МПЦ გამოყენებული ტყვიის წვერო დაბრტყელებული (წაკვეთილი) ფორმისაა. ამგვარი
გადაწყვეტილება ემსახურება იმას, რომ მინიმუმამდე შემცირდეს ტყვიის
რიკოშეტირება. არსებობს მოსაზრება, რომ
ლიდია ბულავსკაიამ და ვაზნის შემუშავებაში ჩართულმა ჯგუფმა ბაზისად გამოიყენა 1890-ანი
წლების ბოლოს შექმნილი მივიწყებული ვაზნა 5x18mm „Charola Anitua“ იგივე 5mm Clement.
სურათზე მოცემულია 5მმ-ანი ჩაროლა-კლემანის ვაზნა და წრიული აალების .22LR ვაზნა
5,45x18мм МПЦ ტიპის ვაზნაზე გათვლილი პისტოლეტის
პროტოტიპები
ჯერ კიდევ ვაზნის შემუშავების პროცესში, ქალაქ ტულის სპორტულ-სანადირო იარაღის ცენტრალურ საკონსტრუქტორო-კვლევით ბიუროში (ЦКИБ СОО - Центральное конструкторско-исследовательское бюро спортивного и охотничьего оружия) დაწყებულ იქნა სამუშაოები მცირეგაბარიტიანი პისტოლეტზე, რომელიც აქტიურ ფაზაში გადავიდა მას შემდეგ, რაც შეიქმნა ახალი ვაზნა აღნიშვნით 5,45x18мм МПЦ. ხაზგასასმელია რომ საკონსტრუქტორო ბიუროში (ЦКИБ СОО) პისტოლეტზე გუნდურად მუშაობდა რამოდენიმე თანამშრომელი. კერძოდ ეს კონსტრუქტორები იყვნენ: ტ.ი. ლაშნევი (Т.И. Лашнев), ა.ა. სიმარინი (А.А. Симарин) და ლ.ლ. კულიკოვი (Л.Л. Куликов).
პროტოტიპი სამუშაო სახელწოდებით ТКБ-087
ТКБ-087-ის გარდა საკუთარ პროტოტიპზე მუშაობდა ქალაქ კლიმოვსკის ზუსტ მანქანამშენებლობის ცენტრალურ
სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტის (ЦНИИТОЧМАШ - Центральный
научно-исследовательский институт точного машиностроения) ინჟინერ-კონსტრუქტორ ვ.ი. ბაბკინი (В.И. Бабкин),
რომელმაც შექმნა პისტოლეტი სამუშაო სახელწოდებით БВ-025. ეს პროტოტიპი ფაქტიურად
წარმოადგენდა მაკაროვის სისტემის (ПМ) შემცირებულ ვარიანტს. მცირე სტატია ამ
პისტოლეტზე შეგიძლიათ იხილოთ მოცემულ ბმულზე-> ვ.ი. ბაბკინის სისტემის პისტოლეტი БВ-025 ამიტომ აქ აღარ ვისაუბრებ.
1972 წელს გაიმართა კონკურსი, რომლის ფარგლებშიც
სახელმწიფო უშიშროების კომიტეტის (КГБ) და შინაგან საქმეთა სამინისტროს (МВД)
ოპერატიული თანამშრომლებისათვის უნდა შერჩეულიყო საუკეთესო მცირეგაბარიტიანი პისტოლეტი.
კონკურსში მონაწილეობას იღებდა მხოლოდ 5,45х18мм МПЦ ტიპის ვაზნაზე გათვლილი პისტოლეტის 2 ცალი პროტოტიპი:
2. ქალაქ კლიმოვსკის ზუსტ მანქანამშენებლობის ცენტრალურ სამეცნიერო-კვლევით ინსტიტუტში (ЦНИИТОЧМАШ) შქმნილი ვ.ი. ბაბკინის სისტემის პისტოლეტი БВ-025.
გამოცდების შედეგად გამოვლინდა ТКБ-087-ის უპირატესობები. პირველ რიგში პროტოტიპი ТКБ-087 გამოირჩეოდა მაღალი საიმედოობით. მას საცდელი გასროლებისთვის დამზადებული პირველი პარტიის 150 ცალი ვაზნის გამოყენებისას არცერთი შეფერხება არ ჰქონია. პისტოლეტი კარგად ფუნქციონირებდა აგრეთვე დაბინძურებული მექანიზმით და პირველივე გამოცდების დასრულებისას ერთხმად იქნა აღიარებული გამარჯვებულად. ასეთი რამ იმდროისათვის საბჭოთა კავშირში ძალზედ იშვიათი იყო. როგორც წესი გამოცდები თვეების და წლების განმავლობაშიც კი იწელებოდა. აქვე აღსანიშნავია ის ფაქტიც რომ პისტოლეტი საგამოცდო სროლებზე გამოირჩეოდა ძალიან კარგი სიზუსტით და თითქმის მიახლოვებული იყო იმ მკაცრ ტაქტიკურ-ტექნიკურ მოთხოვნებთან, რომელიც თავდაპირველად ჩამოყალიბდა შინაგან საქმეთა სამინისტროს ოეპერატიულ-ტექნიკური სამმართველოს მიერ.
კონკურენტი ვ.ი. ბაბკინის პისტოლეტი БВ-025 რიგი მაჩვენებლებით
ჩამოუვარდებოდა ТКБ-087-ს. კერძოდ: არ იყო საიმედო და ხშირად
წარმოიქმნებოდა შეფერხებები, რაც პისტოლეტის ავტომატიკის არასრულფასოვან მუშაობაზე
მიუთითებდა. აგრეთვე პისტოლეტის გაბარიტები აჭარბებდა მოთხოვნებს და მარცხენა
მხარეს გაჩნდა მაკაროვის სისტემის პისტოლეტში გამოყენებული იდენტური დროშისებური
მცველი, რომელიც გამოშვერილი იყო პისტოლეტის საკეტიდან. ამ მცველის გამო
პისტოლეტის სიგანე (სისქე) შეადგენდა 20მმ-ს, მოთხოვნების თანახმად კი როგორც უკვე
ავღნიშნეთ სიგანე უნდა ყოფილიყო 17-18მმ.
1976 წელს საბჭოთა კავშირის თავდაცვის სამინისტრო (МО
- Министерство обороны СССР) უფრო კონკრეტულად კი მთავარი სარაკეტო-საარტილერიო სამმართელო
(ГРАУ - Главное
ракетно-артиллерийское управление)
დაინტერესდა ახალი პისტოლეტით და ამავე წლის მარტი-აპრილის პერიოდში ჩაატარა ПСМ-ის
გამოცდები. ეს გამოცდები ტარდებოდა მოსკოვის
სამხედრო სამეთაურო უმაღლესი სასწავლებელის МосВОКУ (Московское высшее
общевойсковое командное училище) ბაზაზე. გამოცდებში მონაწილეობას იღებდა 10 ოფიცერი
და 8 კუსრანტი, რომელიც სამხედრო სასწავლებლის მეოთხე კურსზე გადიოდნენ სწავლებას.
გამოცდების მიზანი ოფიციალურ საგამოცდო დოკუმენტში შემდეგნაირად იყო ფორმულირებული:
„შემოწმებულ იქნას 5,54მმ-ანი ПСМ-ის და მისთვის განკუთვნილი ვაზნის საბრძოლო
და საექსპლუატაციო მახასიათებლები. გამოცდების შედეგად მოცემულ იქნას დასკვნა იმის
შესახებ, თუ რამდენად არის შესაძლებელი კომპლექსის (პისტოლეტი+ვაზნა) შეიარაღებაში
მიღება, როგორც საბჭოთა არმიის სამეთაურო შემადგენლობის ინდივიდუალური იარაღი“.
გამოცდებისას ყველა ოფიცერი და კურსანტი ПСМ-დან ანხორციელებდა 5 სერიიან გასროლას. თითო სერიაში შედიოდა 10 გასროლა 50 მეტრზე. სროლა წარმოებდა სპორტული ტიპის სამიზნეზე ე.წ. „სამიზნე №4“. ПСМ-თან ერთად როგორც საკონტროლო იარაღი გამოიყენებოდა საშტატო მაკაროვის სისტემის პისტოლეტი ПМ.
გამოცდებმა აჩვენა, რომ ПСМ სიზუსტით და ტყვიების შეჯგუფების კუთხით იყო მაკაროვის პისტოლეტის იდენტური. ტყავის შალითიდან (ბუდიდან) პისტოლეტის ამოღება და საბრძოლო მდგომარეობაში მოყვანა შესაძლებელი იყო იმავე სისწრაფით, რაც მაკაროვის პისტოლეტის შემთხვევაში. ამას გარდა მსროლელების გადამზადების და ინსტრუქტაჟის საკითხი ახალი პისტოლეტის გამოყენების კუთხით იყო მარტივი, რადგანაც იგი ტექნიკურად ახლოს იდგა შეიარაღებაში არსებულ მაკაროვის საშტატო პისტოლეტთან (ПМ). ასევე მისი არასრული დაშლა-აწყობა, წმენდა და მომსახურება თითქმის სრულად ემთხვეოდა მაკაროვის პისტოლეტისას.
ცხრილში მოყვანილია მოსკოვის სამხედრო-სამეთაურო უმაღლეს სასწავლებელში (МосВОКУ) ჩატარებული გამოცდის შედეგები
გამოცდებისას პისტოლეტის სახელურის ლოყამ 6 მსროლელის შემთხვევაში ხელის მტევანზე დატოვა სახასიათო ტრავმა გადანაყვლეფის სახით. ამიტომ გაიცა შენიშვნა, რომ მომხდარიყო სახელურის ლოყების გადამუშავება და სწორი კუთხეების გადამრგვალება. აქვე ცნობისთვის აღსანიშნავია რომ სახელური ჯერ კიდევ 1975 წელს გადამუშავდა, უბრალოდ სარმიო გამოცდისას გამოიყენებოდა სულ პირველი პარტიის პისტოლეტები, რომელიც 1974 წელს იყო დამზადებული, შესაბამისად გამოცდებზე წარმოდგენილი ეგზემპლარების სახელურზე ეყენა ადრეული გეომეტრიის ლოყები. საბოლოოდ საარმიო გამოცდების ვერდიქტი იყო შემდეგი სახის: „პისტოლეტი ПСМ და მისთვის განკუთვნილი 5,54მმ-ანი ვაზნა აკმაყოფილებს საბჭოთა არმიის სამეთაურო შემადგენლობის ინდივიდუალური იარაღის კრიტერიუმებს“. ამრიგად 1976 წელს ПСМ და ვაზნა 5,45x18мм МПЦ კომპლექსური სახით მიღებულ იქნა საბჭოთა კავშირის არმიის შეიარაღებაში როგორც სამეთაურო იარაღი. პისტოლეტს შეიარაღებაში მიღებისას მიენიჭა მთავარი სარაკეტო-საარტილერიო სამმართველოს (ГРАУ) ინდექსი 6П23, ხოლო ფოლადის გულარიან ვაზნას ინდექსი 7Н7. თავდაპირველად პისტოლეტები გადაეცათ უმაღლეს სამეთაურო შემადგენლობას ე.წ. Комсостав-ს (Командный Состав). შემდგომ კი ძირითადად პისტოლეტები გადაეცემოდათ გენერლებს, პოლკოვნიკებს და სხვადასხვა დანაყოფებისა თუ ბრიგადების მეთაურებს, მათ შორის დაზვერვის შეიარაღებაშიც. ასევე ПСМ მოხვდა სამხედრო-საზღვაო ფლოტის სამეთაურო შემადგენლობის რიგებში.
პისტოლეტი შეიარაღებაში წავიდა შემდეგი კომპლეკტაციით:
პისტოლეტი, სათადარიგო მჭიდი, თხელი შალითა (კაბურა) და ფოლადისგან დამზადებული სახასიათო
ზუმბა (საწმენდი ღერო).
ასე გამოიყურება იარაღის საშტატო ბუდე (კაბურა) და
კომპლექტაცია
პესეემის მექანიზმი და დეტალები
პესეემის მექანიზმი ბევრ რამეში ჰგავს მაკარვის სისტემის პისტოლეტის მექანიზმს (ПМ). მისი ავტომატიკა დაფუძნებულია თავისუფალი საკეტის პრინციპზე. დამრტყმელი მექანიზმი არის ღია ჩახმახით და სროლა წარმოებს როგორც დაშვებული ჩახმახის თვითშეყენებით ე.წ. ორმაგი მოქმედებით (DA), ასევე წინასწარ შეყენებით. პისტოლეტის ჩარჩო არის ძალიან ბრტყელი და მასზე მყარად არის ჩამაგრებული უძრავი ლულა. ლულის ჩამაგრება რეალიზებულია ჩაპრესვის მეთოდით. ხისტად დამაგრებულ ლულაზე ჩამოცმულია დამაბრუნებელი ზამბარა. როგორც პისტოლეტის საკეტი, ასევე მისი ჩარჩო მზადდებოდა ერთი მთლიანი ფოლადის ნაჭრისგან დაღარვის (ე.წ. ფრეზირების) მეთოდით.
რაც შეეხება პისტოლეტის არასრულ დაშლას, მისი განხორციელება ძალიან მარტივია და იმეორებს მაკაროვის სისტემის პისტოლეტის დაშლის თანმიმდევრობას, მაგრამ სრული დაშლის შემთხვევაში იწყება ნამდვილი თავსატეხი. უამრავი წვრილი ღერძები, რომლებიც ფაქიზად უნდა გამოვიღოთ საათის მექანიზმს წააგავს. ალუმინისგან დამზადებული სახელურის ლოყების მოხსნას რთულია, რადგანაც ცერა თითით უნდა დააწვე მჭიდის დამჭერ ღილაკს და ამავდროულად ზუმბას მეშვეობით გამოაგდო დამჭერი ღერძი. იარაღის არასრული დაშლა ხორციელდება მაკაროვის სისტემის პისტოლეტის იდენტურად სასხლეტის დამცავი კავის ქვევით დაწევით. როდესაც პისტოლეტში მოთავსებულია მჭიდი, იგი ბლოკავს სასხლეტის დამცავ კავს და შეუძლებელია მისი დაბლა დაწევა, შესაბამისად დაშლაც.
ყველა საბჭოთა პერიოდის ПСМ-ებში სახელურის ლოყები მზადდებოდა მთლიანად ალუმინის შენადნობისგან, რომელიც ფრეზირების მეთოდით კეთდებოდა და დაფარული იყო შავი ან მუქი ნაცრისფერი ნიტრო საღებავით. საღებავი დროთა განმავლობაში იცქვლიფებოდა. სწორედ ამიტომ ადრეული ПСМ-ების უმეტესობაზე სახელურის ლოყები მთლიანად ალუმინისფერია, რაც ჩემი აზრით უფრო ლამაზად გამოიყურება და ერთგვარ გამორჩეულ იერს სძენს პისტოლეტს. კონკრეტულად ჩემს ПСМ-ზე ალუმინის ლოყები დამუშავებულია ქვიშის ჭავლით (ე.წ. Пескоструйная обрабо́тка), რაც სახასიათო მცირედით ხორკლიან ფაქტურას აძლევს მას.
პესეემისთვის განკუთვნილი ალუმინისგან დამზადებული სახელურის ლოყები. სურათზე ჩანს
გადაქერცლილი საღებავი. თუ დავაკვირდებით დავინახავთ, რომ მარჯვენა ქვედა კუთხეში
არის მხოლოდ ერთი ნასვრეტი რომლითაც ლოყები განივად გაყრილი ღერძის მეშვეობით მაგრდება პისტოლეტის
ჩარჩოზე და არ აქვს ნასვრეტი ქამრის (თასმის) ყულფისათვის. ეს იმით აიხსნება რომ ლოყები
არის ადრეული პერიოდის.
90-ანი წლების დასაწყისიდან სახელურის ლოყები გაიზარდა
სისქეში 20მმ-მდე და მზადდება პლასტმასისაგან. უფრო ზუსტად კი პოლიამიდისაგან (მისი
ფაქტურა წააგავს ძალიან მყარ რეზინას), რომელიც ერთიანი დეტალის სახით არის
ჩამოსხმული. პოლიამიდის ტარი ბევრად უფრო მოსახერხებელია რადგანაც უკეთესად ხდება
მასზე ხელის მოჭიდება და ხელი ნაკლებად ცურავს მასზე შესრულებული სახასიათო ხორკლების-ნაჭდევების წყალობით. გარდა ამისა სხვადასხვა სტრუქტურის თანამშრომლები უჩივოდნენ
იმ ფაქტს რომ ალუმინისგან დამზადებული ლოყები ცივ კლიმატურ პირობებში ხელის მტევანზე
შეხებისას დამატებით დისკომფორტს ქმნიდა. სწორედ ამ ყველაფრის გათვალისწინებით
ახალი წარმოების ПСМ-ებში გამოყენებულია პოლიამიდისგან დამზადებული სახელურის ლოყები.
ბოლო ვაზნის გასროლის შემდეგ პისტოლეტის საკეტი
რჩება ღია პოზიციაში, რომლის დასაბრუნებლადაც საკმარისია მჭიდის გამოღება, საკეტის
ოდნავ მოქაჩვა უკან და ხელის გაშვება, ან კიდევ იგივე ოპერაციის შესრულება მხოლოდ
სახელურში სავსე მჭიდის მოთავსებით. პისტოლეტს არ გააჩნია ცალკე გარეგანი ბერკეტი
საკეტის დასაშვებათ, რადგანაც ეს გამოიწვევდა დამატებით გამოშვერილ დეტალს.
შეიარაღებაში მიღებიდან ძალიან მალე „პესეემმა“
დადებითი გამოხმაურება მიიღო სამართალდამცავი და ძალოვანი ორგანოებიდან, რაც
პირველ რიგში იმით აიხსნებოდა რომ მაკაროვის სისტემის პისტოლეტთან შედარებით, "პესეემი" ბევრად კომპაკტური და მოსახერხებელი იყო სატარებლად.
პისტოლეტს გააჩნია მარტივი სამიზნე მოწყობილობა. წინა სამიზნე წარმოადგენს საკეტის განუყუფელ ნაწილს ხოლო უკანა სამიზნე (სამარჯვი) დამზადებულია ცალკე დეტალის სახით, რომელიც საკეტზე შესრულებული „მერცხლის კუდის“ ტიპის სამაგრშია დაფიქსირებული. „პესეემის“ უკანა სამიზნე, ისევე როგორც მაკაროვის სისტემის პისტოლეტში, მარკირებულია შესაბამისი ციფრებით, რომელიც უკანა სამიზნის სიმაღლეს განსაზღვრავს. მაკაროვის სამიზნეებთან შედარებით ПСМ-ის სამიზნეები უფრო კვადრატული და განიერია, რაც პირადად მე მიადვილებს დამიზნებას.
მიუხედავად იმისა, რომ დღეს ПСМ-ები ოფიციალურად მოხსნილია ФСБ-ს (Федеральная служба безопасности) და ФСО-ს (Федеральная служба охраны) შეიარაღებიდან იგი მაინც რჩება ნაწილობრივ შეიარაღებაში. ასევე მას როგორც ინდივიდუალურ თავდაცვით ირაღს იყენებს რუსეთის ფედერაცის შეიარაღებული ძალების უმაღლესი სამეთაურო შემადგენლობა და გენერალიტეტი. გარდა ამისა 1998 წელს პისტოლეტი შეიარაღებაში მიიღეს რუსეთის ფედერაციის სასამართლოს აღმასრულებლებმა, აგრეთვე პროკურატურამ, როგორც პროკურორებისა და გამომძიებლების თავდაცვითი საშტატო იარაღი. 2005 წლის დეკემბერში ПСМ შევიდა რუსეთის ფედერაციის სასაჩუქრე იარაღის ნუსხაში.
ინფორმაცია ვაზნებზე
ხშირად ისმის მოსაზრება, რომ ПСМ-იდან ნასროლი
ტყვია ხვრეტს ჯავშანჟილეტს. 80-იანი წლების ბოლოს პესეემის პისტოლეტები
არალეგალური გზით მოხვდა გერმანიაში, სადაც როგორც ცნობილია პოლიციელები და
სპეცსამსახურები ოფიციალურად გაფრთხილებულ იყვნენ რომ ქვეყანაში გამოჩნდა საბჭოთა პისტოლეტები,
რომელიც საშიშ იარაღს წარმოადგენდა. გაფრთხილება მოხდა სწორედ იმ მოტივით რომ ПСМ-ის ტყვიას შეეძლო მათ
აღჭურვილობაში არსებული ინდივიდუალური დაცვის საშუალების 2 კლასის მსუბუქი კევლარის ჯავშანჟილეტების გახვრეტა.
შეესაბამება თუ არა სიმართლეს ეს ყველაფერი? ამბობენ ვაზნის შემქნელებს თავდაპირველად სულაც არ ჰქონიათ ჩაფიქრებული ის ტექნიკური მომენტი, რომ ტყვიას უნდა გაეხვრიტა ჯავშანჟლეტი. მათ საცდელი სროლებისას აღმოაჩინეს რომ I და II კლასის ჯავშანჟილეტები, რომლიც დამზადებულია კევლარის ქსოვილისაგან ვერ უზრუნველყოფდა ტყვიის შეკავებას. ზოგადად ტყვიის პენეტრაციას (შეღწევადობას) განაპირობებს სამი ძირათადი ფაქტორი: 1. ტყვიის საწყისი სიჩქარე; 2. მისი ფორმა; 3. მასალა რომლისგანაც ტყვია მზადდება. პესეემის ტყვიის საწყისი სიჩქარე ფაქტიურად არ აღემატება 9მმ-მაკაროვის (9х18მმ) ტყვიის სიჩქარეს და ლულიდან გამოსვლისას შეადგენს საშუალოდ 310-320 მეტრს წამს. ჯავშანჟილეტი რომელიც უზრუნველყოფდა მაკაროვის ტყვიის შეკავებას უძლური აღმოჩნდა პესეემის ტყვიის მიმართ, არა იმიტომ რომ მისი საწყისი სიჩქარე ან ენერგია იყო მაღალი, არამედ ტყვიის ფორმის გამო. პესეემის 5,45 მმ-ანი ტყვია მისი წაწვეტებული ცხვირის წყალობით გვერდით წევს კევლარის ქსოვილის ქარგებს, რის შედეგადაც ახერხებს ქსოვილის ფენების ნაწილის გაგლეჯვას და ნაწილს შორის გარძომას. ამ ყველაფრის შემდეგ ტყვიას რჩება იმდენი ენერგია რომ უზრუნველყოს სხეულის დაზიანება. ასევე მაღალ შეღწევადობას ხელს უწყობს ტყვიის ცხვირის ნაწილში განთავსებული მყარი ფოლადის პენეტრატორიც. ამ ყველაფრის გათვალისწინებით შესაძლოა გაკეთდეს დასკვნა იმის შესახებ, რომ თუ ჯავშანჟილეტი დამზადებულია არაა კევლარის ქსოვილისაგან, ПСМ ვერანაირად ვერ შეძლებს მის გახვრეტას.
ერთერთი წამყვანი ექსპერტი ამერიკის შეერთებული შტატებიდან ჩარლი კატშოუ (Charlie Cutshaw) 1990-ანი წლების დასაწყისში წერს, რომ დასავლეთის ექსპერტების გამოცდების თანახმად, პესეემიდან ნასროლი საშტატო 5,45х18მმ-ანი ვაზნა ხვრეტს კევლარის 30-45 ფენას და ინარჩუნებს იმდენ ენერგიას, რომ კევლარში გავლის შემდეგ შეუძლია გახვრიტოს 10-15მმ ფიჭვის დაფა. სხვათაშორის იგივე ავტორი წიგნში „The New World of Russian Small Arms and Ammo“ წერს რომ 5,45х18 ვაზნის მასრა არის იგივე მაკაროვის მასრა, რომლის ყელიც შევიწროვებულია 5,45მმ-დე. ეს უკანასკნელი არ შეესაბამება რეალობას. პესეემის ვაზნის მასრის დიამეტრი ბევრად მცირეა ვიდრე მაკაროვის 9х18მმ-ანი ვაზნის მასრა.
1984 წელს ამერიკულ ჟურნალში «S.W.A.T.»
გამოქვეყნდა ადრიან სპენსერის სტატია ПСМ-ის შესახებ. სტატიას ჰქონდა ხმაურიანი
სათაური „SOVIET ASSASSINATION PISTOL“. აღნიშნული სტატია იწყებოდა შემდეგი
წინადადებით „შესაძლოა სმერში ისევ დაბრუნდეს“. СМЕРШ- გახლავთ აბრევიატურა და იშიფრება როგორც „Смерть шпионам!“ -
ქართულად „სიკვდილი ჯაშუშებს“. ასე ერქვა 1943 წლის 19 აპრილს ჩამოყალიბებულ
სტრუქტურულ ერთეულს, რომელიც მეორე მსოფლიო ომის პერიოდში წარმოადგენდა თავდაცვის
სახალხო კომისარიატში შემავალ კონტრდაზვერვის მთავარ სამმართველოს.
პირადად მე როდესაც მესმოდა ინფორმაცია იმის შესაბ
რომ ПСМ-ის 5,45მმ-ანი ტყვია ხვრეტს კევლარის ქსოვილისგან შეკერილ ჯავშანჟილეტებს, ჩავთვალე რომ ეს იყო
ერთგვარი მითი და საბჭოთა პროპაგანდა, მაგრამ ინტერნეტის გამოჩენასთან ერთად დავიწყე
ამ საკითხის მოკვლევა და არაერთი ვიდეო მოიძებნება, რომელშიც დასტურდებოდა თუ
როგორც ხვრეტს ПСМ-იდან ნასროლი ტყვია კევლარის ქსოვილების საკმაოდ სქელ ფენას. იარაღის
თემატიკაზე კონტენტის შემქმნელმა და პირადად ჩემთვის ამ სფეროში ყველაზე ავტორტეტულმა
პიროვნებამ „Forgotten Weapons“-ის შემქმნელმა Ian McCollum-მა წლების წინ
განათავსა ვიდეო, რომელშიც იგი ПСМ-ს და ტოკარევის სისტემის პისტოლეტს (ТТ) ესვრის კევლარის ჯავშანჟილეტს.
ვიდეოში ნათლად ჩანს რომ ПСМ-იდან ნასროლი ტყვია აჩვენებს უკეთს შეღწევადობას
ვიდრე ტოკარევის პისტოლეტიდან (ТТ) ნასროლი 7,62მმ-ანი ტყვია, რომელიც ზოგადად
ცნობილია მისი მაღალი პენეტრაციით.
ვაზნების მოდიფიკაცია
ვაზნების ნომენკლატურის საკითხს უფრო მეტად რომ ჩავუღრმავდეთ. სულ ПСМ-ისთვის არსებობს 5,45х18мм МПЦ-ს შემდეგი სახის ვაზნები:
5,45х18 სანიმუშო ვაზნა (ეგრეთწოდებული Образцовый патрон)- რომელსაც ტყვიის თავზე აქვს თეთრი ფერის მარკირება (ახალი ვარიანტი) ან თეთრი წრე (ადრეული ვარიანტი). ეს ვაზნები განკუთვნილია საატესტაციო ცდებისათვის როგორც ეტელონური ვაზნა. ტყვიას გააჩნია ფოლადის გულარი (Пст).
საშტატო 5,45х18мм МПЦ (7H7) Пст - მთლიანად გარსიანი ტყვიით და ფოლადის გულარით Пст (Пуля стальная). გულარში გამოყენებული ფოლადის მარკა ადრეულ ვაზნებში იყო У12А, ხოლო შემდგომ გამოიყენებოდა Ст. 10,15,20 ან 25.
7H7-ის Пст ტიპის ტყვია შედგება ბიმეტალისა და ტომპაკის (თუთია) შენადნობის გარსისაგან, რომელშიც ჩაპრესილია ფოლადის პენეტრატორი გულა. ფოლადის გულა მოთავსებულია ტყვიის წინა ნაწილში, ხოლო მის უკან კი მთლიანი ტყვიის შენადნობისგან დამზადებული ცილინდრი.
ტყვიის
ჩამაგრება მასრის ყელში ხდება სამ ადგილას შესრულებული წერტილოვანი ჩაჭყლეტვის (Кернение)
მეთოდით. მაქსიმალური წნევა სავაზნეში არ აღემატება 127-130 მ/პასკალს (1270-1300
bar).
საცდელი ვაზნების წარმოება თავდაპირველად დაიწყო კლიმოვსკში ЦНИИТОЧМАШ-ის ბაზაზე მდებარე №711 საშტამპო ქარხანამ. იმდროინდელი ვაზნის მასრა იყო ფოლადის და თუთიით ხდებოდა მისი მოპირკეთება. ტყვიას კი ჰქონდა უფრო მეტად სახასიათო კონუსისებური მოყვანიულობა. კლიმოვსკში დამზადებულ ვაზნებს მასრის ფუძეზე არ გააჩნდათ არანაირი მარკირება.
საცდელი
ტყვია კონუსისებური ფორმით
შემდგომ უკვე მოხდა მისი სერიული წარმოების დაწყება ქალაქ იურუზანის №38 ქარხანაში (Юрюзаньский механический завод) და მისი მასრა თითბერისგან (ლატუნი) მზადდებოდა. ამ ვაზნებს ფუძეზე გაჩნდა მარკირება მხოლოდ 2 ცალი წერტილის სახით. 1991 წელს ქარხნის დახურვის შემდეგ, წარმოება გადავიდა ტულის ვაზნების ქარხანაში №539 (ТПЗ - Тульский патронный завод). აღნიშნული ვაზნების მარკირება ხდებოდა მასრის ფუძეზე ერთი წერტილოვანი დამღით.
5,45х18 ვაზნა მთლიანად გარსიანი ტყვიის გულათი ПСО (Пуля Свинцовая Оболочечная / Патрон Спортивно-Охотничий)
5,45х18мм МПЦ ПСО-ში გამოყენებული 2,6 გრამიანი ტყვია შედგება ბიმეტალისა და თუთიის (ტომპაკის) შენადნობის გარსისაგან, რომელშიც მოთავსებულია მთლიანად ტყვიის გულა. მასში არ გამოიყენება ფოლადის პენეტრატორი. ასეთი ვაზნები ძირითადად გამოჩნდა 90-ანი წლების დასაწყისში. დღეს წარმოებაში არის მხოლოდ მსგავსი ტიპის ვაზნები.
კაფსულ-მაალებლის გვერდები მასრის ფსკერთან მთელს პერიმეტრზე დაფარულია მოწითალო (ბორდოს ფერი) ლაკ-ჰერმეტიზატორით. აგრეთვე ლაკ-ჰერმეტიზატორით დაფარულია მასრის ყელში ტყვის ჩასმის ადგილი (რიგ პარტიის ვაზნებზე შესაძლოა არ იყოს გამოყენებული ლაკ-ჰერმიტიზატორი). საქართველოშიც სწორედ ზემოაღნიშნული კომერციული ტიპის ვაზნებია გაყიდვაში რომლის ფასიც პერიოდულად 15-30 ლარს შეეადგენდა მინახავს ასევე 42 ლარაში 1 ცალი ვაზნაც (ამ სტატიის დაწერის მომენტში ფასდაკლებით ღირს 8 ლარი), რაც ძალიან სასაცილო და აბსურდულია. აღნიშვნა ПСО იშიფრება ორნაირად Пуля Свинцовая Оболочечная (ქართულად ტყვიის ტყვია გარსით) და Патрон Спортивно-Охотничий (ქართულად სპორტულ-სანადირო ვაზნა).
სასაცილოა რომ ეს ვაზნა განეკუთვნება სპორტულ-სანადირო კატეგორიას, მაგრამ ეს განპირობებულია იმით რომ 1990-ან წლებიდან რუსეთის ტერიტორიაზე სამოქალაქო და კომერციული მიზნით ვაზნების გაყიდვა დაშვებულია მხოლოდ მას შემდეგ, რაც ვაზნა გაივლის სპეციალურ სერტიფიცირებას და მიენიჭება "სპორტულ-სანადირო ვაზნის სტატუსი". ასეთი სტატუსი ენიჭება ვაზნას იმ შემთხვევაში თუ საბრძოლო ანალოგისგან განსხვავებით იყენებს ისეთ ტყვიას, რომელსაც არ აქვს ფოლადის პენეტრატორი.
საცდელი-ექსპერიმენტალური ვაზნა
ვაზნების შეფუთვა
პისტოლეტის ვაზნების 5,45x18мм МПЦ საშტატო შეფუთვა ხდებოდა ხის ყუთებში, რომელშიც მოთავსებული იყო 4032 ცალი ვაზნა. ყველა ხის ყუთში იდო ორი ცალი „ცინკის“ ყუთი და თითო ასეთ ყუთში კი 2016 ცალი ვაზნა მუყაოს კოლოფებში 36 ცალად.
5,45x18მმ-ანი ვაზნების სხვადასხვა შეფუთვა ხედი წინიდან
5,45×18მმ ვაზნა გარდა პესეემის სისტემის პისტოლეტისა გამოიყენებოდა
მარგოლინის ბაზაზე აწყობილ თვითდამტენ პისტოლეტში «Дрель», პისტოლეტში ОЦ-21 "Малыш" და ავტომატურ პისტოლეტში ОЦ-23 «Дротик». ასევე მზვერავის ცეცხლსასროლ დანაში СН-Х (Стреляющий
нож "Хамелеон"). საინტერესოა რომ დღეს რუსეთში სამოქალაქო ბაზრისთვის იწარმოება ერთლულიანი შტუცერი
МА-18 МН-8 რომელსაც კომპლექტაციაში აქვს სხვადასხვა კალიბრის ვაზნების სასროლათ
განკუთვნილი 10 ცალი მოხსნადი ლულების კომპლექტი. მათგან ერთერთი ლულა გათვლილია ПСМ-ის
5,45x18мм МПЦ კალიბრის ვაზნაზე.
ამჟამად პესეემის ვაზნა არ გამოიყენება არცერთ ქვეყანაში და მისი
წარმოება ხდება მხოლოდ რუსეთში.
საინტერესოა ერთი ფაქტიც. რუსულ ფორუმებზე წლების წინ წავაწყდი ინფორმაციას სადაც,
ერთერთი წევრი წერდა რომ ПСМ-ისთვის განკუთვნილი ვაზნები ნომენკლატურით 7Н7 გარკვეული
პერიოდი იწარმოებოდა თბილისში, საავიაციო ქარხანაში და შემდეგ მოხდა ჩარხების
ევაკუაცია, რომლის ჩატანაც სამხედროებმა შეძლეს ზუგდიდამდე რის შემდეგაც მათი
კვალი იკარგება. რამდენად შეესაბამება აღნიშნული ფაქტი სიმართლეს ვერ გეტყვით.
პესეემის
სხვადასხვა ვარიანტები
ზოგადად ПСМ-ებს ყოფენ ორ ძირითად კატეგორიად: ადრეული ვარიანტები ალუმინის სახელურით და ახალი ვარიანტი პლასტმასის (პოლიამიდის) სახელურით, მაგრამ მსგავსი დაყოფით არ დავკმაყოფილდები და ცოტა უფრო ვრცლად მინდა შევეხო ამ თემას. პესეემები შეიძლება დაიყოს შემდეგ ჯგუფებად:
ფოტოზე სულ ადრეული პირველი პარტიების ვარიანტი
სულ ადრეული პირველი სერიული პარტიის: ალუმინისგან დამზადებული სახელურის ლოყებით. სახელურს ბოლოში არ გააჩნია ქამრის გასაყრელი ნასვრეტი (ყულფი), ჩახმახი გახვრეტილია შუაში, საკეტს ზევიდან უკანა ნაწილში გააჩნია საფეხურისებრი გადასვლა და მის უკანა სამიზნეს გვერდებზე შესრულებული აქვს დამცავი ჯებირები, რათა ამოღებისას ადვილად ამოსრიალდეს და არ გამოედოს ტანისსამოს ან ბუდეს (კაბურას). ლულა მზადდებოდა ცივი ჭედვის მეთოდით, მისი არხი არის ქრომირებულია ხოლო ჭრილების (ხრახნების) რაოდენობა არის 6 ცალი.
ფოტოზე ადრეული წარმოების ПСМ
ადრეული წარმოების: ალუმინისგან დამზადებული სახელურის ლოყებით. სახელურის ლოყების გეომეტრია მცირედით გადამუშავდა. სახელურს ბოლოში არ გააჩნია ქამრის გასაყრელი ნასვრეტი (ყულფი), ჩახმახი გახვრეტილია შუაში, საკეტს ზევიდან უკანა ნაწილში გააჩნია საფეხურისებრი გადასვლა და მის უკანა სამიზნეს გვერდებზე შესრულებული აქვს დამცავი ჯებირები, რათა ამოღებისას ადვილად ამოსრიალდეს და არ გამოედოს ტანისსამოს ან ბუდეს (კაბურას). ლულა მზადდებოდა ცივი ჭედვის მეთოდით, მისი არხი არის ქრომირებულია ხოლო ჭრილების (ხრახნების) რაოდენობა არის 6 ცალი. არსებობს ასეთივე პესეემები, რომელიც სასაჩუქრედ გამოდიოდა და გააჩნია გრავირება.
ფოტოზე გამოსახულია ПСМ-ის გარდამავალი ვარიანტი
გარდამავალი ვარიანტი: ალუმინისგან დამზადებული სახელურის ლოყებით. ალუმინის
ლოყაზე ქვედა მარცხენა მხრიდან გააჩნდა ნასვრეტი (ყულფი) ქამრის გასაყრელად. ჩახმახი
აღარაა გახვრეტილი (თუმცა მცირე პარტიაზე მაინც გვხვდება გახვრეტილი), საკეტის ზედა უკანა ნაწილში არ არის საფეხურისებრი გადასვლა. უკანა სამიზნეც გამარტივებულია (აღარ გააჩნია ჯებირები).
ლულა მზადდებოდა ცივი ჭედვის მეთოდით, ქრომირებულია და ჭრილების (ხრახნების) რაოდენობა
არის 6. მცირედით შეიცვლა დროშისებური მცველის კუდის გეომეტრია (მცველის კუდი ზედა
ნაწილში გახდა უფრო გამობურცული). ამას გარდა მცველის ფიქსაცია ბუდეში ხდება 2 ცალი
ბურთულით (მანამდე ხდებოდა 1 ცალი ბურთულით).
ფოტოზე გარდამავალი ПСМ-ების საბოლოო სერიული ვარიანტი
გარდამავალი პესეემების საბოლოო სერიული ვარიანტი (იწარმოებოდა 1980-ანი წლების დასაწყისიდან) ალუმინისგან დამზადებული სახელურის ლოყებით. ალუმინის ლოყაზე ქვედა მარცხენა მხრიდან აქვს ნასვრეტი (ყულფი) ქამრის გასაყრელად. ჩახმახი არ არის გახვრეტილი, საკეტის ზემოდან არ არის საფეხურისებრი გადასვლა. უკანა სამიზნეს არ გააჩნია ჯებირები, ლულა მზადდებოდა ცივი ჭედვის მეთოდით, ქრომირებულია და ჭრილების (ხრახნების) რაოდენობა არის 6. დროშისებური მცველის კუდის გეომეტრია იგივეა რაც გარდამავალ ვარიანტზე და მისი ფიქსაციაც ხდება 2 ცალი ბურთულით. საკეტზე შესრულებული ნაჭდევები გახდა უფრო მსხვილი და გამოკვეთილი. სწორედ ასეთია ჩემი კუთვნილი პესეემი, რომელიც 1985 წელს არის გამოშვებული.
ფოტოზე გამოსახულია თანამედროვე გამოშვების ПСМ
თანამედროვე გამოშვება პოლიამიდისგან დამზადებული სახელურის ლოყებით. ლულა ქრომირებულია და ჭრილების (ხრახნების) რაოდენობა
არის 6. წარმოება დაიწყო 1990-ანი წლების დასაწყისში. გარდა ტარის ლოყებისა ახალ პესეემებში
არის ერთი პატარა სხვაობაც. სასხლეტი კავის დამცავი რგოლის წინა ნაწილი უფრო წაკვეთილი
მოყვანილობისაა ვიდრე მანამდე წარმოებულ პესეემებში.
კომერციული ვარიანტი «ИЖ-75»
1992 წელს იჟევსკის მექანიკურ ქარხანაში «Ижевский механический завод»
(ИЖМЕХ) კომერციული მიზნით „Baikal”-ის სავაჭრო ნიშნის ქვეშ დაწყებულ იქნა
პესეემების წარმოება აღნიშვნით «ИЖ-75» (საექსპორტო აღნიშვნა Baikal IZH-75 ან Baikal
MP-75), რომელიც კლასიფიცირდებოდა, როგორც სპორტულ-სავარჯიშო პისტოლეტი, თუმცა ეს
იარაღი არაფრით არ განსხვავდებოდა თანამედროვე წარმოების საშტატო ПСМ-ისგან. სხვაობა
იყო წარწერაში, რომლის დატანაც ხდებოდა საკეტზე. მისი სახელურის ლოყები როგორც
თანამედროვე ПСМ-ებში, მზადდებოდა პოლიამიდისაგან და სასხლეტი კავის დამცავი
რგოლის წინა ნაწილი ჰქონდა წაკვეთილი ფორმის. ლულა იყო ქრომირებულია და ჭრილების რაოდენობა მწარმოებლის
ცნობით შეადგენდა 6 ცალს. მე საქართველოში მინახავს 4 ჭრილიანი ვარიანტებიც. არსებობს
მოსაზრება, რომ 4 ჭრილიანი ლულა არის კალაშნიკოვის 5,45მმ-ანი ავტომატებისთვის განკუთვნილი დაბრაკული ლულები,
რომლებიც 1990-ან წლებში დაჭრეს, გადაჩარხეს შესაბამის ზომაზე და გამოიყენეს კომერციულ პესეემებში.
თანამედროვე ПСМ და მისი კომერციული ანალოგი «ИЖ-75», ისევე როგორც ბევრი სხვა რუსული წარმოების პისტოლეტი, ამერიკის შეერთებული შტატების საიარაღო პოლიტიკით აღიარებულ იქნა როგორც უკანონო და აკრძალული იარაღი აშშ-ს ბაზრისათვის. რაც შეეხება ევროპის ქვეყნებს, ИЖ-75-ის მცირე პარტიები (საექსპორტო აღნიშვნით Baikal IZH-75) მოხვდა გაყიდვაში. 1990-ანი წლების ბოლოს საქართველოს იარაღის მაღაზიებშიც ხშირად ჩნდებოდა გაყიდვაში და მეც პირადად არაერთხელ მინახავს დახლზე. ამ სტატიის დაწერის მომენტში გადავამოწმე კონცერნ კალაშნიკოვის ვებ გვერდი და დღეს ИЖ-75 აღარ არის მათი პროდუქციის ნუსხაში. მხოლოდ სამართალდამცავი სტრუქტურებისთვის და სამხედრო დანიშნულებით იწარმოება თანამედროვე ПСМ-ები.
თანამედროვე რუსული წარმოების ПСМ-ის ფოტო, რომელიც კონცენრ კალაშნიკოვის ვებ გვერდზეა განთავსებული. ყურადღებას იქცევს მჭიდის ძირზე დამაგრებული ახალი ტიპის დაგრძელებული "ქუსლი".
აღსანიშნავია რომ საბჭოთა კავშირში ПСМ-ის წარმოება მაკაროვის პისტოლეტთან
შედარებით იყო გაცილებით ძვირი. შედარებისთვის 1985 წელს, როდესაც მაკაროვის პისტოლეტის
წარმოება მაქსიმალურად იყო ათვისებული და ტექნოლოგიური-საწარმოო პროცესში მანამდე უამრავი
ცვლილება შევიდა, 1 ცალი მაკაროვის პისტოლეტის დამზადება ჯდებოდა 42 მანეთი. ხოლო
1985 წელს 1 ცალი ПСМ-ის დამზადება ჯდებოდა 170 მანეთი. ხაზგასასმელია, რომ თავდაპირველად 70-ან წლებში, სანამ ПСМ-ის საწარმოო პროცესში შევიდოდა გარკვეული საწარმოო-ტექნოლოგიური ცვლილებები და მოხდებოდა პროცესების
გამარტივება, მისი წარმოება იქნებოდა კიდევ უფრო ძვირი.
1990-ან წლებში ПСМ-ის ბაზაზე შეიქმნა კიდევ ერთი კომერციული პისტოლეტი «Байкал» МР-441. იგი ვიზუალურად ჰგავს იჟ-75-ს და
მისგან განსხვავდება უკანა სამიზნით. სამიზნე არის რეგულირებადი, როგორც
ჰორიზონტალურად, ასევე ვერტიკალურად და გათვლილია ბრაუნინგის 6,35მმ-ან ვაზნაზე
(.25 ACP იგივე .25 Auto). პისტოლეტი შექმნეს იმ იმედით, რომ ექსპორტზე გავიდოდა
დასავლეთის ქვეყნებში, მაგრამ საბოლოოდ მხოლოდ საცდელი ეგზემპლარებით დამზადებით
შემოიფარგლნენ.
რომელი
პესეემია ხარისხით ყველაზე კარგი?
ითვლება რომ საბჭოთა კავშირში დამზადებული პესეემები ყველა ხარისხიანია. მათი
დეტალები შესრულებულია აკურატულად, როგორც საათის მექანიზმი და არ ეტყობა მანქანა დანადგარების
სახასიათო კვალი. ლულის დაფარვა ქრომით არის
საკმაოდ ხარისხიანი (ალბათ ასეთი პისტოლეტისათვის ეს არცთუ ისე მნიშვნელოვანია, რადგან
მისი ვაზნის დეფიციტურობისა და სიძვირისგან გამომდინარე მფლობელი ვერ გაცვითავს ლულას).
რამდენადაც ცნობილია 1990-ან წლებამდე ყველა "პესეემი" გადიოდა ერთერთ ყველზე მაღალ ხარისხის
კონტროლს, რაც იმით აიხსნება რომ იგი სპეც სამსახურებისათვის და მაღალი რანგის სამხედრო
პირებისთვის იყო განკუთვნილი.
რუსეთში წარმოებული თანამედროვე „პესეემები“ პოლიამიდის ტარით შეიძლება შგხვდეთ შედარებით მაღალი ხარისხით დამზადებულიც და უხარისხოც. პირადად მე მინახავს რამოდენიმე კომერციული ვარიანტი იჟ-75 რომელიც არც თუ ისე კარგად იყო შესრულებული. დათვალიერებისას როგორც შიდა, ასევე გარე დეტალები უხეშად ჰქონდა დამუშავებული თითქოს ვიღაცას დაეზარა მისი დასრულება და ნედლი პროდუქტის მდგომარეობაში დატოვა. მასში გამოყენებული ფოლადიც და დაფარვაც ვიზუალურად გამოიყურებოდა როგორც დაბალი ხარისხის. აქვე აღსანიშნავია რომ კომერციულ ИЖ-75-ებზე დროშისებური მცველის გატეხვაც არ არის იშვიათობა.
თუკი გადაწყვეტთ მის შეძენას დააკვირდით ლულას რათა
ნახოთ რამდენი ჭრილი გააჩნია 6 თუ 4. როგორც ავღნიშნეთ სტატიის ზემოთ, 4 ჭრილიანი ლულების „დონორი“
გახლავთ კალაშნიკოვის ავტომატის დაბრაკული ლულები და მსგავსი ლულით აღჭურვილი პისტოლეტის
სიზუსტე დიდი ალბათობით შეიძლება ვარირებდეს დამაკმაყოფილებელიდან ცუდისკენ.
სხვადასხვა
ფაქტები
საბჭოთა კავშირში ПСМ-მა განსაკუთრებული ავტორიტეტი
მოიხვეჭა 1980-ანი წლების დასაწყისში, როდესაც იური ანდროპოვი გახდა საბჭოთა კავშირის
კომუნისტური პარტიის (სკკპ; რუს. Коммунистическая партия Советского Союза;
КПСС) გენერალური
მდივანი. ამ პერიოდში ПСМ-ებით შეიარაღდნენ სახელმწიფო უშიშროების კომიტეტის მე-9-ე
სამმართველოს (რუს. Девя́тое управле́ние) პირადი დაცვის თანამშრომლები. მე-9-ე
სამმართველო (შემოკლებით ДУ КГБ СССР), ცნობილი იყო ასევე არაოფიცილაური
სახელწოდებით „Девятка“. იგი წარმოადგენდა სახელმწიფო უშიშროების კომიტეტის
სტრუქტურულ ქვედანაყოფს, რომელიც პასუხისმგებელი იყო საბჭოთა კავშირის მმართველი
კომუნისტური პარტიის ხელმძღვანელების და მთავრობის მაღალჩინოსანი პირების დაცვაზე.
1982 წლიდან პისტოლეტი ПСМ მე-9ე სამმართველოს თანამშრომლებში მთავარ საშტატო იარაღს
წარმოადგენდა.
როდესაც "პესეემები" პირველად გამოჩნდა საბჭოთა კავშირის
სხვადასხვა „ელიტარული“ უწყებების შეიარაღებაში, მაღალჩინოსანი სამართალდამცავები ცდილობდნენ
ტაბელური მაკაროვები ჩაებარებინათ და გამოეტანათ იმ დროისთვის ახალი პესეემები. თუმცა
გარკვეული წყაროების თანახმად, ზუსტად 2-3 თვის შემდეგ ამ თანამშრომელთა უმეტესობა
ითხოვდა უკან მიეღო საშტატო მაკაროვის სისტემის პისტოლეტი (ПМ). ამის მიზეზი გახდა
ის ფაქტი რომ ტყვია ვერ უზრუნველყოფდა ადამიანის ეფექტურ შეჩერებას, რაც სამართალდამცავი
ორგანოების შემთხვევაში მნიშვნელოვან საკითხს წარმოადგენდა. ფიქსირდებოდა შემთხვევბი,
როდესაც ბოროტმოქმედი 2-3 ტყვიის და ზოგჯერ მთელი მჭიდის მოხვედრის შემდეგაც კი აგრძელებდა
წინააღმდეგობის გაწევას, საპასუხო სროლას ან შემთხვევის ადგილიდან მიმალვას.
ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე იმ პერებისთვის, ვინც
საშტატო სახით ატარებდა ПСМ-ს, გამოიცა სპეციალური მითითებები. ამ მითითებების მიხედვით
თანამშრომლებს ასწავლიდნენ თუ კონკრეტულად სხეულის რომელ ნაწილებში უნდა განეხორციელებინათ
დამიზნებითი სროლა იმისთის, რომ მოწინააღმდეგეს ტკივილისგან მიეღო შოკი და რაც შეიძლება
სწრაფად გამოსულიყო მწყობრიდან. მაგალითად შინაგან საქმეთა სამინისტროს (МВД) ოპერატიულ
მუშაკებს და გარკვეულ თანამშრომლებს ავარჯიშებდნენ კიდურებში სროლის კუთხით. მითითებები
იყო ესროლათ მუხლში, სახსარში, ხელის მტევანში, ლავიწის ძვალში ან წვივიში, მაგრამ ოპერმუშაკები
უკმაყოფილებას გამოთქვამდნენ ასეთ მიდგომაზე. ფაქტიურად მათ უნდა
განეხორციელებინათ იუველირული გასროლა, რაც სტრესულ პირობებში საკმაოდ დიდ
სირთულეს წარმოადგენდა.
გარკვეულ წყაროებში გვხდება ინფორმაცია რომ
სახელმწიფო უშიშროების კომიტეტის (КГБ) აგენტებს, რომლებიც შეიარაღებული იყვნენ ПСМ-ით,
აბარებინებდნენ ერთგვარ სპეც ნორმატივს. ნორმატივი მდგომარეობდა შემდეგში:
მსროლელს სწრაფად უნდა ამოეღო შარვლის ჯიბიდან ან პიჯაკის სამკერდე ჯიბიდნ
პისტოლეტი და განეხორციელებინა 3 გასროლიანი სერია. პისტოლეტი ჯიბიდან ამოღებისას არ
უნდა ყოფილიყო მცველზე, ვაზნა მიწოდებული უნდა ყოფილიყო სავაზნეში და პირველი
გასროლა უნდა შესრულებულიყო ორმაგი მოქმედებით. ანუ პირველი გასროლისას ჩახმახი
უნდა ყოფილიყო დაშვებულ მდგომარეობაში. დისტანცია
სამიზნემდე წარმოადგენდა 25 მეტრს. ნორმატივი ჩაბარებულად ითვლებოდა იმ შემთხვევაში თუ სამივე
ტყვია მოხვდებოდა სამიზნეს მუცლის ნაწილში და ეს ყველაფერი მსროლელს უნდა
შეესრულებინა მაქსიმუმ 7 წამში.
ხშირად პესეემს სუსტი ვაზნის გამო უწოდებდნენ „თვითმკვლელობის
იარაღს მაღალჩინოსნებისათვის“. ისტორიას ახსოვს ბევრი ასეთი ფაქტი, როდესაც სხვადასხვა თანამდებობის
პირებმა ზუსტად პესეემით ჩაიდინეს თვითმკვლელობა.
რაც შეეხება პისტოლეტის მცველს, მისი კუდი ცოტათი პატარაა და რთულად
მოძრაობს, თუმცა ძალიან კარგადაა გადაწყვეტილი მცველზე ოპერირების ნიუანსი. სმროლელს
თითის ერთი მოძრაობით შეუძლია მოხსნას პისტოლეტი
მცველიდან და ამავდროულად შეაყენოს ჩახმახი.
ერთი უარყოფითი მომენტი რომელიც ახასიათებს პესემის მცველს არის ის რომ მცველის
კუდი ზედმეტად ახლოსაა ჩახმახთან, ამიტომ შეყენებული ჩახმახის შემთხვევაში პისტოლეტის
მცველზე დაყენებისას ჩახმახი ავტომატურად ეშვება და ურტყავს ცერა თითს, რაც პირადი
გამოცდილებით შემიძლია ვთქვა რომ ძალიან მწარეა. საბჭთა კავშირში არსებობდა ასეთი ხუმრობაც
„პესეემის მფლობელებს ცერა თითზე არსებული სახასიათო ტრავმით ამოიცნობო“.
პესეემის
კრიმინალური ისტორია
90-ან წლებში რუსეთში დაქირავებული მკვლელების (ე.წ. ქილერების) ხელში ყველაზე გავრცელებულ იარაღს წარმოადგენდა ტოკარევის სისტემის პისტოლეტები (ТТ) და ხშირად მაყუჩიანი პესეემები. როგორც რუსული ფორუმებიდან გახდა ჩემთვის ცნობილი ძირითადად მაყუჩიანი პესეემები წარმოადგენდა ტრავმატული და გაზის პესეემების კუსტარულად გადაკეთებულ ვარიანტს. ტრავმატული და გაზის პისტოლეტის ლულას ცვლიდნენ მცირეკალიბრიანი 5,6მმ-ანი შაშხანის (ТОЗ-8 / ТОЗ-16,17) ლულით, ჩარხავდნენ სავაზნეს იმდაგვარად რომ შეძლებოდა 5,45х18მმ-ანი ვაზნის მიღება, ლულას იღებდნენ უფრო გრძელს ვიდრე სტანდარტულად გააჩნდა პესეემს და მის ბოლოში აკეთებდნენ ხრახნს მაყუჩის დასამაგრებლად. ოფიციალურად არცერთ ღია წყაროში არ გვხდება ინფორმაცია, რომ ქარხნულად იწარმოებოდა მაყუჩის სამაგრიანი ПСМ, თუმცა 1997 წელს თბილისის ერთერთ მაღაზიაში იყიდებოდა კომერციული იჟ-75, რომელსაც ჰქონდა საკეტ-გარსაცმს მიღმა გამოშვერილი გრძელილი ლულა და ლულის ცხვირზე შესრულებული ხრახნი.
* * *
ავტორის კუთვნილი Glock 19 Gen4 და საბჭოთა ПСМ
მიუხედავად იმისა რომ ხელის მტევანი არც ისე დიდი მაქვს, ПСМ-ის სახელური პირადად ჩემთვისაც კი მოკლეა და ნეკა თითი მრჩება სახლურის დაბლა. ალბათ იდეალური გამოსავალი იქნება მჭიდის ბოლოში გაკეთდეს ქუსლი, რომელიც უზრუნველყოფს იარაღის საიმედო დაჭერას. ასეთი ქუსლები მე არ მინახავს ადრეული პესეემის მჭიდებზე, მაგრამ ტრავმატულებზე, გაზის პესეემებზე და თანამედროვე წარმოების რუსულ ПСМ-ებზე უკვე ყველას პლასტმასის ქუსლი აქვს.
ვაზნის დეფიციტურობა და მააღალი ფასი თითქმის უსარგებლოს ხდის პისტოლეტს. ვაზნის სიძვრირე იმით აიხნება, რომ მხოლოდ ერთი ქარხანა უშვებს მას რუსეთში და მცირე რაოდენობით ხდება მისი ექსპორტი.
იყო დრო საქართველოში პესეემების ფასი მერყეობდა 800 ლარიდან 1500 ლარამდე ხოლო ამ სტატიის დაწერის მომენტში (2025 წელს) ფასები 3500-4000 ლარამდე მერყეობს. ალბათ ძალიან უნდა გიყვარდეს ადამიანს ეს იარაღი რომ ამხელა თანხა გადაიხადო. ევროპის ქვეყნებში პესეემების საწყისი ფასი აუქციონებზე შეადგენს 1500-2000 ევროს, რომლითაც ძირითადად კოლექციონერები არიან დაინტერესებული. რაც შეეხება ამერიკის შეერთებულ შტატებს, ПСМ იმდენად იშვიათია რომ 10 000 დოლარსაც კი იხდიან მასში.
არსებობენ ადამიანები, რომლებიც აძაგებენ ПСМ-ს, ზოგიც კი პირიქით ამბობს რომ ერთერთი საუკეთესო პისტოლეტია.
ზოგადად პესეემის მიმართ ტენდენცია რადიკალურობით გამოირჩევა. ან ვერ იტანენ, ან პირიქით გიჟდებინ
მასზე. საშუალო ვარიანტი არ მინახავს.
კი ПСМ არის ერთერთი ყველაზე ბრტყელი თვითდამტენი პისტოლეტი
და არ გააჩნია არცერთი გამოშვერილი დეტალი. შესაბამისად იმ პირებისათვის ვისაც ესაჭიროება
იარაღის შეუმჩნეველი და ფარული ტარება საკმაოდ კარგი ვარიანტია, მაგრამ ვერაფერს ვუზამთ
მასში გამოყენებელი 5,45х18მმ ვაზნის უარყოფით თვისებებს. მისი შეღწევადობა მაღალია,
მაგრამ შემაჩერებელი მოქმედება კითხვის ნიშნის ქვეშ დგას. დღეს მსოფლიო ბაზარზე უამრავი
საიმედო სუბ-კომპაკტური პისტოლეტია ხელმისაწვდომი ბევრად უფრო ეფექტურ ვაზნაზე როგორიც
არის 9x19mm Luger ან თუნდაც .380 Auto (9x17mm Browning). მართალია ეს პისტოლეტები ვერ იქნება
ПСМ-ივით თხელი, მაგრამ პოლიმერული ჩარჩოს ხარჯზე იქნება უფრო მსუბუქი, ერგონომიულობითაც
აჯობებს ПСМ-ს და ვაზნის ეფექტურობითაც.
თამამად შემიძლია ვთქვა რომ მიუხედავად მცირე გაბარიტებისა ПСМ არის ძალიან ზუსტი. მე პირადად არცერთი პისტოლეტიდან არ მისვრია ისე ზუსტად, როგორც
პესეემიდან. ასევე მას აქვს ძალიან პატარა უკუცემა რაც მცირე კალიბრიდან და ვაზნის
დაბალიმპულსურობიდან გამომდინარებს. შესაბამისად სწრაფსროლაც უფრო მაღალია. მიუხედავად
პატარა ვაზნისა, პისტოლეტის ხმა მე პირადად ძალიან მაღალი მეჩვენება. 9მმ-ანი პისტოლეტებიდან
სროლისას არ მექმნება ისეთი დისკომფორტი, როგორიც მექმნება პესეემის სროლისას თუკი
არ მიკეთია სმენის დამცავი.
რაც შეეხება სასხლეტს, კონკრეტულად ჩემ პისტოლეტზე იგი რბილად მოძრაობს, როგორც წინასწარ შეყენებული ჩახმახით ასევე თვითშეყენების (ორმაგი მოქმედებით) შემთხვევაში. ცოტათი მოუხერხებელია მასზე თითის დაჭერა, რადგანაც მისი დამცავი რგოლი პატარაა და თვითონ სასხლეტიც ზედმეტად მოკაუჭებულია, თუმცა აბსოლუტურად შეჩვევადია სასხლეტთან მუშაობა.
ПСМ არის საბჭოთა კავშირის ერთერთი უცნაური პირმშო. ჩემთვის კი პესეემი ბავშობის ასრულებული ნატვრაა და ალბათ არასოდეს არ შეველევი მას.
